27 grudnia 2021 roku po raz pierwszy obchodzimy nowe święto państwowe pod nazwą Narodowy Dzień Pamięci Zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego. To doskonała okazja, by poznać sylwetki naszych lokalnych bohaterów, bo powstańców wielkopolskich na cmentarzu komunalnym w Słubicach spoczywa co najmniej sześciu.

Stanisław Brzozowski (1901-1970)

Stanisław Brzozowski urodził się 17 kwietnia 1901 r. w Rakoniewicach koło Grodziska Wielkopolskiego jako syn Walentego i Cecylii.

Uczestnik powstania wielkopolskiego od 3 stycznia 1919 r. Pod dowództwem por. Stanisława Siudy (1880-1945) brał udział w bezkrwawym wyzwoleniu Rakoniewic i Wolsztyna, walczył o Kopanicę, Babimost i okolice Babimostu.

Uczestnik wojny polsko-bolszewickiej (1919-1920) i III powstania śląskiego (1921). 11 kwietnia 1919 r. został skierowany do Szkoły Podoficerskiej w Biedrusku i trafił na przeszkolenie z obsługi ciężkich karabinów maszynowych (ckm). Krótko potem został przydzielony do 13 oddziału ckm, którym dowodził por. Zieliński. Kompania ta wchodziła w skład 55 Pułku Piechoty pod dowództwem płk. Gustawa Paszkiewicza, a wcześniej płk. Daniela Konarzewskiego. 14 kwietnia 1919 r. został skierowany na Front Litewsko-Białoruski gen. Stanisława Szeptyckiego.

15 października 1920 r. otrzymał rykoszetem, został ciężko ranny w czoło i przetransportowany do szpitala. 20 grudnia 1920 r. na czas pobytu w szpitalu został tymczasowo przeniesiony do rezerwy. 21 kwietnia 1921 r. po wyleczeniu rany głowy został ponownie powołany do służby wojskowej i skierowano do jednostki macierzystej.

Następnie wziął udział w III powstaniu śląskim, które wybuchło w nocy z 2 na 3 maja 1921 r. Na Śląsk przybył z grupą około 700 oficerów, 1300 podoficerów i 7000 żołnierzy pochodzących z Wielkopolski. Razem z grupą kilkuset poznaniaków dostał przydział do Grupy Północnej, później do grupy Wincentego Mendoszewskiego ps. "Linke". Służył w 3 batalionie 9 Lubliniecko-Opolskim Pułku Piechoty. Był ogniomistrzem ckm i stacjonował m.in. w Łagiewnikach Małych.

21 lipca 1921 r. zakończył służbę w III powstaniu śląskim i wrócił do swojej jednostki wojskowej. 24 kwietnia 1923 r. już w stopniu kaprala dostał przydział do 84 Pułku Piechoty w Łunińcu, gdzie zaliczono mu 11 miesięcy służby wojskowej i po 13 miesiącach służby, 21 maja 1923 r. został zwolniony do rezerwy Wrócił do Rakoniewic , gdzie pracował jako piekarz w piekarni swojego ojca Walentego.

W okresie II RP żołnierz Korpusu Ochrony Pogranicza, podczas wojny obronnej Polski we wrześniu 1939 r. trafił do niewoli sowieckiej, a następnie do niewoli niemieckiej. a później – niewoli niemieckiej.

W grudniu 1958 r. na wniosek ZBOWID w Słubicach został odznaczony Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym, a rok później - Śląski Krzyż Powstańczy. Latem 1968 r. otrzymał dyplom okolicznościowy z okazji 50-lecia powstania wielkopolskiego. Wziął również udział w odsłonięciu Pomnika Powstańców Wielkopolskich w Poznaniu. W styczniu 1970 r. za zasługi wojenne w obronie niepodległości oraz walki w 1939 r. został zaproszony na posiedzenie ZBoWiD, na którym odebrał Złoty Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (Polonia Restituta).

Zmarł 25 maja 1970 r. na zawał serca.

Został pochowany na cmentarzu komunalnym w Słubicach w sektorze 6, rząd A, miejsce 2. W tym samym grobowcu spoczywa jeszcze żona weterana Pelagia Brzozowska (1914-1991).

Stan zachowania nagrobka należy uznać jako dobry. Jest to pomnik barwy jasnoszarej z pionową tablicą inskrypcją barwy ciemnoszarej. Rodzaj kamienia nieznany, prawdopodobnie granit. Napisy barwy złotej. W jednym z rogów kamienny wazon, ponadto brak elementów rzeźbionych.

We wrześniu 2021 r. grób Stanisława Brzozowskiego został wpisany przez IPN do tzw. ewidencji grobów weteranów walk o wolność i niepodległość Polski, pod numerem ewidencyjnym 2425.

Czesław Fórman (1896-1982)

Czesław Fórman urodził się 5 lipca 1896 r. we Lwówku, powiat Nowy Tomyśl jako syn Stanisława i Agnieszki. Stopień wojskowy: podporucznik mianowany.

Wziął czynny udział w powstaniu wielkopolskim. Walczył z bronią w ręku pod dowództwem por. Kowalskiego pod Poznaniem, Obornikami i Lesznem.

Po II wojnie światowej zamieszkał w kamienicy przy ul. Wojska Polskiego 148 w Słubicach. Uchwałą Rady Państwa z 29 sierpnia 1968 r. został odznaczony Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym.

Zmarł 18 października 1972 r. w wieku 76 lat. Został pochowany na cmentarzu komunalnym w Słubicach w sektorze 4, rząd A, miejsce 13. W tym samym grobowcu spoczywa żona weterana Rozalia Fórman (1904-1982). Stary, podniszczony nagrobek z lastryko zawiera płytę inskrypcyjną barwy czarnej wykonaną z marblitu. Brak medalionów z fotografiami pochowanych, brak dodatkowych elementów rzeźbionych.

Józef Juśkowiak (1898-1978)

Józef Juskowiak vel Juśkowiak, syn Józefa i Franciszki urodził się 14 marca 1898 r. w Dębnie koło Kościana. Stopień wojskowy: podporucznik mianowany.

Wziął czynny udział w powstaniu wielkopolskim, co potwierdza zaświadczenie Centralnego archiwum Wojskowego nr 11040 z 15 sierpnia 1968 r. Uczestniczył w bojach w rejonie miejscowości, tj. Rakoniewice, Wolsztyn, Kopanica, Chobienice, Sempolno, Zembówko, Tuczempie.

Zmarł 8 sierpnia 1978 r. w wieku 80 lat i został pochowany na cmentarzu komunalnym w Słubicach w sektorze 6, rząd 9, miejsce 29. W tym samym grobowcu spoczywa żona weterana Jadwiga Juskowiak (1901-1968).

Stary, podniszczony nagrobek wykonany jest z lastryko. Zawiera dwie płyty inskrypcyjne barwy jasnej a pomiędzy nimi wysoki krzyż z lastryko, napisy wyryte i pokryte farbą barwy złotej. Brak medalionów z fotografiami pochowanych, brak elementów rzeźbionych.

Jan Nobik (1888-1979)

Jan Nobik urodził się 4 maja albo 4 czerwca 1888 r. w Wąsowie koło Nowego Tomyśla (w akcie chrztu i w dokumentach tuż po zakończeniu II wojny światowej jako data narodzin widnieje 4 maja, ale w dokumentach późniejszych, jak i na płycie nagrobnej - 4 czerwca).

Ojcem weterana był Stanisław Nobik, urodzony 8 maja 1861 w Podrzewiu koło Szamotuł jako syn Józefa i Marianny z domu Stanisławskiej; miał co najmniej dwoje rodzeństwa, siostry Walentynę (ur. 1857) i Antoninę (ur. 1858).

Matką weterana była natomiast Marianna z domu Łuczak, urodzona w 1859 r. jako córka Andrzeja (ok. 1832 – 1898) i Korduli Teodory z domu Grynia (1833-1902).

Weteran miał pięcioro rodzeństwa, tj. Franciszek (ur. 1885), Magdalena (ur. 1892), Ignacy (1894-1895), Stanisław (ur. 1896) i Zuzanna (ur. 1899).

2 czerwca 1919 r. w wieku 31 lat poślubił 17-letnią Antoninę z domu Ruta, urodzoną 16 kwietnia 1896 r. w Bolewicach koło Nowego Tomyśla, córkę Jakuba (ur. 1861) i Katarzyny z domu Łodyga (ur. 1866).

Był powstańcem wielkopolskim i uczestnikiem wojny polsko-bolszewickiej. Od 1924 r. żołnierz zawodowy Wojska Polskiego okresu II RP. Jeszcze przed II wojną światową wyemigrował do Francji, gdzie do 1938 r. pracował w kopalniach.

Razem z żoną wychował czworo dzieci: Jana, Janinę, Genowefę i Pelagię.

W 1940 r. został aresztowany przez Niemców i osadzony w obozie przejściowym, a następnie w ramach akcji wysiedlania Polaków z Wielkopolski do Generalnego Gubernatorstwa - wywieziony do Radomia.

Po zakończeniu II wojny światowej mieszkał w Słubicach, m.in. przy ul. Reja 4 i ul. Daszyńskiego 22.

Przez pewien okres był komendantem MO, ale kiedy na jaw wyszedł jego udział w wojnie polsko-bolszewickiej, znalazł się wśród podejrzanych przez prokuraturą wojskową 5 Dywizji Piechoty w Sulęcinie o nadużycia władzy w celu korzyści majątkowej, tj. zawłaszczanie mienia poniemieckiego (IPN BU 833/533).

Członek zwyczajny ZBoWiD. Został odznaczony Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym. W 1973 r. Zarząd Oddziału ZBOWiD w Słubicach wnioskował dla niego o Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski. Uchwałą Rady Państwa W 32/77 został awansowany ze stopnia kaprala na podporucznika mianowanego.

Zmarł 25 grudnia 1979 r. w wieku 91 lat i został pochowany na cmentarzu komunalnym w Słubicach w sektorze 12, rząd 2, miejsce 1. W tym samym grobowcu spoczywa jeszcze Bolesława Augustyniak (1913-1990).

W sierpniu 2021 r. grób Jana Nobika został wpisany przez IPN do tzw. ewidencji grobów weteranów walk o wolność i niepodległość Polski, pod numerem ewidencyjnym 2256 (był to pierwszy tego typu wpis na terenie gminy Słubice i jeden z pierwszych w całym powiecie słubickim).

Marian Przędzik (1891-1969)

Marian Bolesław Przędzik urodził się 16 grudnia 1891 r. w Gębicach koło Gostynia jako syn robotnika Antoniego i krawcowej Konstancji z domu Budzińskiej.

Wziął czynny udział w powstaniuwielkopolskim. 6 stycznia 1919 r. walczył koło Pońca. Krótko potem został wcielony do 1 Pułku Ułanów Wielkopolskich. Walczył pod Rynarzewem, Szubinem i nad Notecią nieopodal Wyrzyska aż do ostatniego dnia powstania. Awansował do stopnia chorążego i służył w Wojsku Polskim przez cały okres międzywojenny.

Uczestnik wojny obronnej Polski we wrześniu 1939 r. Dostał się do niewoli więzień obozu jenieckiego Oflag VII w Murnau. W 1945 r. zamieszkał w Słubicach i mieszkał tu aż do śmierci.

Został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski i Krzyżem Orderu Virtuti Militari V klasy, dwukrotnie Krzyżem Walecznym, Krzyżem Niepodległości (1932), Odznaką Pamiątkową Wojska Wielkopolskiego, Medalem Zwycięstwa i Wolności 1945, Medalem „Zasłużonym na Polu Chwały”, Orderem Krzyża Grunwaldu, Odznaką Honorową „Za zasługi w rozwoju województwa zielonogórskiego”, Medalem Tysiąclecia Państwa Polskiego, Srebrnym Krzyżem Zasługi, Złotą Odznaką Zasłużonego Działacza LPŻ i Medalem „Za szczególne osiągnięcia w rozwoju sportu i turystyki na Ziemi Lubuskiej”.

Zmarł 17 maja 1969 r. i został pochowany na cmentarzu komunalnym w Słubicach w sektorze 6, rząd A, miejsce 8. W tym samym grobie spoczywa żona weterana Bronisława Przędzik (1897-1977). Stan zachowania nagrobka należy uznać jako dobry, płyta jest lekko popękana, ale w pełni czytelna.

Franciszek Zander (1898-1972)

Franciszek Zander urodził się 24 listopada 1898 r. w Mieścisku (Wągrowiec) jako syn Edwarda i Heleny.

Wziął czynny udział w powstaniu wielkopolskim w szeregach 2 kompanii polowej w Gnieźnie pod dowództwem por. Łukasza Rogalskiego. Brał udział w walkach pod Kcynią a 3 lutego 1919 r. ranny pod Szubinem. Po wyjściu ze szpitala wszedł w skład Batalionu Zapasowego 6 Pułku Strzelców Wlkp. w Gnieźnie. Później brał udział w wyzwoleniu Śląska.

Od zakończenia walk aż do śmierci pozostał inwalidą wojennym. Uchwałą Rady Państwa z 18 maja 1972 r. odznaczony m.in. Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym. W 1973 r. Zarząd Oddziału ZBOWiD w Słubicach wnioskował dla niego o Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (brak dalszych informacji, z jakim skutkiem).

Zmarł 20 lipca 1972 r. i został pochowany na cmentarzu komunalnym w Słubicach w sektorze 3, rząd A, miejsce 3. W tym samym grobowcu nie ma innych pochowanych.

Stan zachowania nagrobka należy uznać za jeszcze dobry, jednak za kilkanaście lat lastryko będzie mogło wymagać gruntownej renowacji.

---

Roland Semik

Chcesz dodać komentarz do artykułu? Zaloguj się lub zarejestruj swoje konto na portalu.