Pierwsze boisko sportowe w Dammvorstadt założono przed 1813 r. na tzw. Wzgórzach Żydowskich, w okolicy późniejszej wieży Kleista, wzniesionej w latach 1891-1892. Lokalizację dawnego placu, zniszczonego przez wandali w 1814 r., da się wskazać do dziś. W 1860 r. powołano natomiast pierwszy frankfurcki klub sportowy.
Propagowanie kultury fizycznej i rozbudowa infrastruktury sportowej to bezpośredni skutek aktywnej działalności Friedricha Ludwiga Jahna (1778-1852), którego imieniem, nazwano później ulicę znaną dziś jak ul. Sportowa w Słubicach (wcześniej Friedrich-Ludwig-Jahn-Weg).
Budowę właściwego stadionu rozpoczęto pod wzgórzami Kleista w 1914 r. według planów radcy miejskiego ds. budowlanych Otto Morgenschweisa (1869-1944). Jego inspiracją dla budynku arkadowego w prawobrzeżnym przedmieściu Frankfurtu nad Odrą – Dammvorstadt stał się amfiteatr w Akwizgranie (Aachen), a inspiracją dla całego kompleksu sportowego – Stadion Niemiecki w Berlinie-Grunewald.
Stadion Niemiecki w Berlinie-Grunewald, czyli inspiracja dla założeń architektonicznych Stadionu Wschodniomarchijskiego, został uroczyście otwarty 8 czerwca 1913 r. na 25-lecie intronizacji cesarza Wilhelma II.
Poniżej: plany budowlane stadionu w Słubicach - plan sytuacyjny okolicy. Oryginały dokumentów znajdują się w Archiwum Państwowym w Gorzowie Wielkopolskim, zaś kopie – w archiwum SOSiR Sp. z o.o. w Słubicach.
Arkady w stylu Reformstil i trybuna główna:
Podpiwniczenie:
Plany trybun i kładki pieszej prowadzącej na boiska boczne:
Rękami rosyjskich jeńców okresu I wojny światowej, pojmanych w bitwie pod Tannenbergiem i osadzonych w obozie Gronenfelde pod Frankfurtem nad Odrą, wykonano pierwsze prace ziemne, przygotowujące pod zabudowę teren dawnej żwirowni.
Budowę przerwano na jakiś czas z powodu prowadzonych działań wojennych i związanym z nimi ogólnym kryzysem gospodarczym. W 1922 r. na 36 morgach tzw. czerwonego folwarku uruchomiono boiska boczne na potrzeby miejscowej ludności.
W czerwcu 1924 r. na polach tych zorganizowano zaś tzw. targi OGELA – targi rzemieślniczo-rolnicze, na które zjechało się 100 tys. ludzi z całej Marchii Wschodniej. Prace przy budowie stadionu wznowiono w latach 1925-1926 w związku budową nowych obiektów sportowych na terenie całych Niemiec (w celu aktywizacji bezrobotnych przyjęto wówczas przepisy o pracy interwencyjnej w stanie wyższej konieczności).
Niemieckie źródła podają, że powierzchnia, którą zajmował przedwojenny słubicki obiekt wynosiła 36 ha. Współczesne opisy mówią o 16 ha, stąd wniosek, że więcej niż połowa przedwojennej powierzchni jest obecnie nie używana lub zagospodarowana do celów innych niż te sportowo-rekreacyjne.
Oficjalne otwarcie stadionu nastąpiło 27 maja 1927 r. i od tej chwili stadion ten nazywano Stadionem Wschodniomarchijskim (Ostmarkstadion). Jego centralnym elementem było boisko główne otoczone bieżnią. Wokół części bieżni półkoliście umiejscowione zostały trybuny stojące dla kibiców. Samą koronę stadionu wybudowano na zboczu Wzgórz Żydowskich, na pięciostopniowym wale, jako półkolistą ścianę przeprutą arkadami z nieobrobionych bloków naturalnego kamienia. Korona zachowała się w niezmienionym stanie do dnia dzisiejszego.
Równolegle do płyty boiska wybudowano niezadaszoną pływalnię, która od 18 lipca 1926 r. istnieje w tym samym miejscu do dziś.
Nieistniejąca już wieża do skoków na basenie otwartym w przedwojennych Słubicach.
Od 1927 r. w okolice stadionu docierała linia tramwajowa nr 2, początkowo tylko w środy, soboty i niedziele (w pozostałe dni tylko do Domu Strzeleckiego, czyli dzisiejszego kościoła NMP Królowej Polski), zaś od 1936 r. - codziennie. W 1936 r. uruchomiono też miejską linię autobusową D, która kursowała z pętli tramwajowej przy stadionie (obecnie bazar) do pobliskiego lotniska wojskowego Fliegerhorst (obecnie Kostrzyńsko-Słubicka Specjalna Strefa Ekonomiczna).
Do dziś na terenie stadionu stoi dąb szypułkowy, pochodzący jeszcze sprzed okresu budowy kompleksu. Morgenschweis mógł wkomponować drzewo w plan tutejszego kompleksu na wzór dębu Podbielskiego (Podbielski-Eiche) na Stadionie Niemieckim w Berlinie-Grunewald. Viktor von Podbielski (1844-1916) był pruskim posłem, ministrem i szefem niemieckiej kadry narodowej na V Letnich Igrzyskach Olimpijskich w Sztokholmie w 1912 r. Jego syn - również Victor - był nadburmistrzem Frankfurtu nad Odrą w latach 1943-1945.
Wspomniany dąb przez długi czas posiadał status pomnika przyrody. Został wymieniony pod lp. 12 Załącznika do Rozporządzenia nr 41 Wojewody Lubuskiego z dnia 19 maja 2006 r. w sprawie ustanowienia pomników przyrody. Według „Strategii Rozwoju Gminy Słubice na lata 2007-2013” przyjętej 28 grudnia 2007 r. oraz „Programu Ochrony Środowiska Gminy Słubice na lata 2009-2012” przyjętej 12 lutego 2009 r. obwód dębu wynosił 350 cm, a wysokość - 15 m.
Swój szczególny status drzewo utraciło wskutek podjęcia przez Radę Miejską w Słubicach uchwały XXVII/211/2012 z dnia 28 czerwca 2012 r. w sprawie zniesienia ochrony przyrody z drzewa uznanego za pomnik przyrody. Przy tej okazji radni miejscy powołali się na bezpieczeństwo ludzi oraz mienia, a także na „utratę wartości przyrodniczej” (obwód wyceniono wówczas na 360 cm, czyli 10 cm więcej niż jeszcze 5 lat wcześniej).
Dąb wkomponowany w kompleks Stadionu Wschodniomarchijskiego i nawiązujący do dębu Podbielskiego na koronie jednego z łuków bocznych Stadionu Niemieckiego w Berlinie.
Od 4 do 7 lipca 1930 r. kompleks Stadionu Wschodniomarchijskiego gościł wielu sportowców przybyłych na 24 Mistrzostwa Powiatów Brandenburgii w Gimnastyce Sportowej (24. Brandenburgisches Kreisturnfest).
22 kwietnia 1932 r. Adolf Hitler wygłosił przemowę na Stadionie Wschodniomarchijskim, jednak wbrew niektórym podaniom przy tej okazji nie posadzono żadnego dębu.
Rozrzut tematyczny wydarzeń organizowanych na stadionie był znaczący: oprócz wieców NSDAP czy SA po msze polowe gromadzące tłumy wiernych.
W latach 1935-1937 kompleks obiektów sportowych powiększono o kolejne obiekty: recepcję i salę konferencyjną.
Słubicki obiekt bywa nieściśle nazywany „Stadionem Olimpijskim”. Faktem jest jednak, że Stadion Wschodniomarchijski nie miał żadnego związku z XI Letnimi Igrzyskami Olimpijskimi w Berlinie w 1936 r. Dla celów marketingowych popularne jednak było używanie określenia „Stadion Olimpijski” i podtrzymywanie legendy o rozgrywaniu na obiekcie dyscyplin w ramach Igrzysk Olimpijskich.
Wiosną 1945 r. południowo-wschodnie okolice stadionu należały do linii frontu przed Odrą, jednak sam kompleks obiektów sportowych w ogóle wówczas nie ucierpiał. Do 1946 r., czyli do momentu opuszczenia Słubic przez wojska radzieckie, stadion był niedostępny dla polskiej ludności cywilnej. Teren ten był bowiem wykorzystywany przez wojsko do przechowania zwierząt pozostawionych przez Niemców, zmuszonych opuścić ten region.
Po wojnie kompleks obiektów sportowych służył wielu miejscowym klubom tj. m.in.: KS Kotwica, KP Gwardia, KS Ogniwo, SKP Słubice, a obecnie LKS Lubusz oraz MKS Polonia. Płyta stadionu gościła też wiele imprez o charakterze sportowym i rekreacyjnym.
Ciekawym udokumentowaniem stanu, w jakim kompleks stadionowy znajdował się w latach 60-tych XX wieku, jest niemy film dokumentalny autorstwa Eckarda Reißa, stworzony w II połowie lat 60-tych, scyfryzowany i zdeponowany w zbiorach Archiwum Miejskiego we Frankfurcie nad Odrą.
20 i 20 lipca 1969 r. z okazji 25-lecia PRL na stadionie POSTiW w Słubicach rozegrano kolejny turniej o puchar przechodni przewodniczącego PKKFiT w Słubicach. Zwycięską drużyną okazała się Odra Słubice przed Ilanką Rzepin, Zorzą Grzmiąca i LZS Górzyca.
30 czerwca 1970 r. w ogólnopolskim dzienniku sportowym „Sport” ukazał się pochlebny artykuł na temat potencjału kompleksu sportowego w Słubicach. Redaktor A. Królikowski sugerował utworzenie w Słubicach Wojewódzkiego Ośrodka Szkolenia Sportowego, a na koniec zapytał retorycznie: „Trudno zrozumieć, dlaczego do tej pory możliwością wykorzystania słubickiej bazy (…) nie zainteresowały się centralne władze sportowe – GKKFiT i PKOl? (…) W Słubicach marnuje się bezcenny kapitał. Jeszcze jest czas na jego uratowanie i całkowite, wszechstronne wykorzystanie. Wydaje się, że GKKFiT i PKOl powinny niezwłocznie zainteresować się obiektami w Słubicach i jak najszybciej udostępnić sportowe eldorado naszym sportowcom. Znajdą tu warunki, kto wie, czy nie lepsze niż w Spale czy w Zakopanem”.
W dniach 28-30 maja 1979 r. w Słubicach odbyły się Dni Przyjaźni Młodzieży PRL i NRD, zorganizowane przez FSZMP i FDJ. Nieopodal stadionu OSiR na dawnym hipodromie powstało miasteczko namiotowe wzniesione przez żołnierzy Śląskiego Okręgu Wojskowego (ŚOW). Uroczyste otwarcie miasteczka nastąpiło już kilka dni wcześniej, tj. 25 maja 1979 r.
Dyrektor Szkoły Podstawowej nr 2 w Słubicach i kronikarz słubickich klubów sportowych Władysław Warchoł pisał któregoś razu: „Poważnie wzrosło zainteresowanie społeczeństwa miasta sportem, czego dowodem jest coraz liczniejszy udział w imprezach organizowanych przez klub na jednym z piękniejszych stadionów województwa, a może i w Polsce. Stadion posiadający ca 30 tys. miejsc siedzących, basen pływacki, wszystkie urządzenia lekkoatletyczne, jest coraz bardziej wykorzystywany”.
W „Gazecie Gorzowskiej” z 24 maja 1985 r. ukazał się obszerny artykuł pt. „Tu, w OSiRze...”, z którego można było się dowiedzieć m.in. o zmiennej podległości organizacyjnej, jeśli chodzi o infrastrukturę stadionową przy ul. Sportowej w Słubicach. Były to bowiem kolejno: Powiatowy Ośrodek Sportu, Turystyki i Wychowania (POSTiW), Lubuski Ośrodek Sportu, Turystyki i Wychowania (LOSTiW), „Lubtour”, „Warta-Tourist” (ten sam, do którego należał też cmentarz żydowski) i dopiero od 1978 r. - miejski organizm pod nazwą Ośrodek Sportu i Rekreacji w Słubicach (OSiR).
Jak zwraca uwagę autor, o potencjale turystycznym, który drzemie w tym kompleksie, rozpisywał się już wcześniej m.in. redaktor Lech Cergowski na łamach „Przeglądu Sportowego”, a na obiektach gościły takie sportowe sławy jak: Dariusz Dziekanowski, Wojciech Fibak, Dariusz Kubicki, Włodzimierz Marszałek, Grzegorz Skrzecz, Ryszard Szurkowski, czy Dariusz Wdowczyk.
Pierwsze poważne prace remontowe na stadionie miały miejsce w roku 1966. Wielką stratą dla kompleksu stadionowego było wyburzenie w okresie PRL, po 1953 r., bramy głównej stadionu (dzisiejszy parking przy rozwidleniu drogi do Hotelu Sportowego oraz bramy głównej cmentarza komunalnego). Przed wojną nad głównym wejściem wisiał herb Frankfurtu nad Odrą oraz duży napis „Ostmarkstadion”.
Na zdjęciu poniżej: Na terenie parkingu przy ul. Sportowej zachowały się fundamenty dawnej bramy głównej kompleksu stadionowego w Słubicach. Bramę tę wyburzono prawdopodobnie w II połowie lat 50-tych.
Poważna modernizacja stadionu nastąpiła w latach 2001-2003. Bieżnia wokół boiska głównego zyskała nową nawierzchnię typu „Mondo”.
W dniach 11-12 października 2005 r. na stadionie w Słubicach odbyły się IV Mistrzostwa Euroregionu „Pro Europa Viadrina” Dzieci, Młodzieży i Weteranów w Lekkiej Atletyce. 3 lutego 2006 r. na obiektach przy ul. Sportowej miały miejsce uroczystości jubileuszowe w związku z 25-leciem powstania LKS Lubusz Słubice, zaś 12 października 2006 r. - V Mistrzostwa Euroregionu „Pro Europa Viadrina” Dzieci, Młodzieży i Weteranów w Lekkiej Atletyce.
W dniach od 1 do 6 lipca 2007 r. na stadionie odbył się Finał Centralny XXIII Ogólnopolskiego Turnieju „Piłkarska Kadra Czeka”.
W dniach 29-30 września 2007 r. na obiektach kompleksu sportowego w Słubicach odbył się Mały Memoriał im. Janusza Kusocińskiego, od 2012 r. oficjalnie uznawany za Mistrzostwa Polski młodzików (U-16) w lekkoatletyce.
12 października 2007 r. na stadionie w Słubicach odbyły się VI Mistrzostwa Euroregionu „Pro Europa Viadrina” Dzieci, Młodzieży i Weteranów w Lekkiej Atletyce.
28 grudnia 2007 r. Rada Miejska w Słubicach przyjęła „Strategię Rozwoju Gminy Słubice na latach 2007-2013”, podkreślając wartości architektoniczne stadionu w Słubicach i przybliżając jego skróconą, choć nie do końca ścisłą historię.
W dniach od 29 do 30 sierpnia 2008 r. na stadionie w Słubicach odbyły się Mistrzostwa Polski Zrzeszenia LZS w Lekkiej Atletyce, zaś 10 października 2008 r. - VII Mistrzostwa Euroregionu „Pro Europa Viadrina” Dzieci, Młodzieży i Weteranów w Lekkiej Atletyce.
Na stadionie rozegrano co najmniej trzy mecze rangi reprezentacji Polski:
- 16 października 2008 r., tj. Polska – Dania (MT U-16);
- 13 maja 2010 r., tj. Polska - Niemcy (MT U-15);
- 22 czerwca 2011 r., tj. Polska – Niemcy (MT U-15 kobiet).
Temat stadionu w Słubicach był i ndal jest przedmiotem wielu publikacji. Powyżej: artykuł na temat stadionu w serii „Heimatbriefe”, wydawanej niegdyś przez związek przedwojennych mieszkańców regionu - Heimatkreis Weststerneberg.
W dniach od 29 czerwca do 3 lipca 2010 r. na stadionie w Słubicach odbył się finał centralny XXVI Ogólnopolskiego Turnieju „Piłkarska Kadra Czeka” im. Stanisława Tymowicza, zaś 8 października 2010 r. - IX Mistrzostwa Euroregionu „Pro Europa Viadrina” Dzieci, Młodzieży i Weteranów w Lekkiej Atletyce.
9 listopada 2010 r. Rada Miejska w Słubicach przyjęła „Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Słubice na latach 2010-2013”, podkreślając wartości architektoniczne stadionu w Słubicach i za Strategią Rozwoju Gminy przybliżając jego skróconą, choć nie do końca ścisłą historię.
W maju 2011 r. dokonano częściowej rozbiórki kładki pieszej łączącej płytę główną stadionu z boiskami bocznymi na północ od ul. Sportowej. Stosowną ekspertyzę w tej sprawie wykonało wcześniej biuro projektowe “Basista & Krasucka” z Zielonej Góry.
Widok na stadion ze stron boisk bocznych. Po lewej: nieistniejąca już kładka piesza a w tle - wieża Kleista. Po prawej: fragment byłego wejścia głównego a w tle – budynek arkadowy.
Kładkę nad ul. Sportową wyburzono powołując się na zagrożenie życia lub zdrowia. Konstrukcja była jednak na tyle mocna, że kilkuosobowa ekipa siłowała się z nią około tygodnia, a ul. Sportowa musiała pozostawać wyłączona z ruchu dwukrotnie dłużej, niż to pierwotnie zapowiadano.
Na jednym z zachowanych filarów kładki zawieszono tablicę pamiątkową, jednak w treści tablicy przywołano błędną datę otwarcia stadionu - czerwiec 1922 r. (w rzeczywistości był to maj 1927 r.).
W dniach od 13 do 14 czerwca 2011 r. na stadionie w Słubicach trwały Mistrzostwa Polskie Zrzeszenia LZS w Lekkiej Atletyce, zaś od 24 do 30 czerwca 2011 r. - finał centralny XXVII Ogólnopolskiego Turnieju „Piłkarska Kadra Czeka” im. Stanisława Tymowicza.
4 września 2011 r. Koło Regionalistów w Rzepinie pod kierunkiem Damiana Utrackiego zorganizowało krajoznawczą wycieczkę pieszo-rowerową do historycznych miejsc Słubic, a na liście kilkunastu odwiedzonych przez grupę miejsc był m.in. kompleks obiektów sportowych przy ul. Sportowej.
7 października 2011 r. na stadionie w Słubicach odbyły się X Mistrzostwa Euroregionu „Pro Europa Viadrina” Dzieci, Młodzieży i Weteranów w Lekkiej Atletyce.
W marcu 2012 r. zakład budżetowy Gminy Słubice – Ośrodek Sportu i Rekreacji w Słubicach (OSiR) został przekształcony w spółkę prawa handlowego, tj. Słubicki Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji Sp. z o.o. w Słubicach (SOSiR).
Przekształcenie w spółkę stwarza większą niezależność finansową Ośrodka (własny budżet, nowe możliwości finansowania), ale też pokusę ingerencji w oryginalną materię całego założenia architektonicznego w celach komercyjnych, tj. w celu osiągania przez spółkę jak najwyższych zysków.
W czerwcu 2012 r. na murku przy wejściu bocznym na stadion (od strony Hotelu Sportowego) zawisła dwujęzyczna polsko-niemiecka tablica informacyjna ze skróconą historią kompleksu sportowego. Wspomniana tablica zawisła w ramach inicjatywy obywatelskiej „Ścieżka edukacyjna po historycznych miejscach Słubic” - została zredagowana przez trójkę pasjonatów lokalnej historii, a sfinansowana przez Gminę Słubice.
Historia stadionu w Słubicach była też przedmiotem badań naukowych na Europejskim Uniwersytecie Viadrina we Frankfurcie nad Odrą. Seminarium naukowe pt. "Stadion w Słubicach. Lokalna historia sportu i produkcja audio-przewodników" to projekt zrealizowany ze środków Deutsches Kulturforum Östliches Europa e. V. z siedzibą w Poczdamie. Pretekstem dla przeprowadzenia badań stały się Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej Euro 2012 w Polsce i na Ukrainie. Drugi ważny powód to blisko stuletnia, niezwykle ciekawa historia kompleksu stadionowego w Słubicach.
Poniżej plakat zachęcający studentów Viadriny do uczestnictwa w seminarium na temat historii stadionu w Słubicach. Na archiwalnym zdjęciu: drużyna Preußen 08 Frankfurt (Oder), pozująca pod budynkiem arkadowym Stadionu Wschodniomarchijskiego.
Zajęcia seminaryjne dla grupy studentów poprowadzili Dorothee Ahlers z Europejskiego Uniwersytetu Viadrina i Jacob Venuß z Wolnego Uniwersytetu w Berlinie. Studenci Viadriny spróbowali dotrzeć do wszelkich dotychczasowych publikacji na temat obiektu oraz poszukać źródeł zupełnie nowych. 9 czerwca 2012 r. uczestnicy projektu wzięli udział we wspólnym zwiedzaniu kompleksu sportowego w Słubicach.
Oficjalna prezentacja rezultatów seminarium odbyła się 20 czerwca podczas polsko-niemieckiej konferencji naukowej w przedstawicielstwie landu Nadrenia Północna-Westfalia w Berlinie przy Hiroshima-Str. 12-16.
Poniżej prezentacja wyników seminarium na konferencji o historii sportu w Berlinie.
W dniach 20-26 lipca 2012 r. na obiektach kompleksu sportowego w Słubicach odbył się finał centralny XXVIII Ogólnopolskiego Turnieju „Piłkarska Kadra Czeka” im. Stanisława Tymowicza, zaś od 29 do 30 września 2012 r. - ponownie Mały Memoriał im. Janusza Kusocińskiego.
5 października 2012 r. na stadionie w Słubicach odbyły się XI Mistrzostwa Euroregionu „Pro Europa Viadrina” Dzieci, Młodzieży i Weteranów w Lekkiej Atletyce.
Jesienią 2012 r. pojawiły się realne plany przeznaczenia części powierzchni kompleksu obiektów sportowych pod budowę nowej stacji benzynowej, sklepu i myjni. Ośrodek sportu planuje już też, żeby zaproponować inwestorom kolejne grunty, obok działki, na której miałaby stanąć stacja benzynowa.
W tym kontekście jeszcze bardziej wskazana jest większa ochrona prawna całego kompleksu sportowego. Ważne jest bowiem, by nowo powstała spółka osiągała zyski, ale bez uszczerbku dla architektonicznych i historycznych wartości kompleksu sportowego.
Na szczęście zabytkowości i unikatowości stadionu w Słubicach nikt jak dotąd nie podważa...
