Jeden z mieszkańców Słubic a zarazem student architektury Adrian Mermer posilił się o dokonanie analizy architektonicznych walorów kompleksu sportowego w Słubicach. Wnioski, do których doszedł, pozwalają docenić walory tego miejsca i sformułować propozycje konkretnych wniosków konserwatorskich.

Artykuł stanowi analizę architektonicznych walorów stadionu w Słubicach autorstwa Adriana Mermera, który zgodził się podzielić swoimi wnioskami z czytelnikami portalu Slubice24.pl. Część tekstu, w tym część wniosków konserwatorskich, drobne zmiany redakcyjne oraz dobór ilustracji: Roland Semik. Udostępnienie ilustracji dotyczących Dolnego Śląska i Śląska Opolskiego: dr inż. arch. Dorota Balińska z Politechniki Wrocławskiej.

Opis obiektów stadionowych

Stadion czerpie swoją formę w dużej mierze z nieistniejącego już Stadionu Niemieckiego w Berlinie, który ukończono w 1913 r. Elementy wspólne z pierwowzorem to m.in. basen przy dłuższym boku płyty boiska z osobną widownią, znajdująca się naprzeciwko niego wyróżniona trybuna boczna i wpisane w zbocze/nasyp trybuny krańcowe.

Odróżnia się jednak od niego tym, że akcent kompozycyjny położony jest nie na krótszą oś, gdzie znajdowało się zwieńczone budynkiem wejście na Stadion Niemiecki, lecz na dłuższą z osi, która w słubickim stadionie zwieńczona jest arkadowym dwuskrzydłowym budynkiem, z wypiętrzonym korpusem, dodatkowo podkreślonym dwoma niskimi, prostopadłościennymi wieżami i (historycznie) dachem czterospadowym nad centralnie położonym budynkiem zaplecza.



W projekcie zrezygnowano z obudowania całej płyty stadionu trybunami, pozostawiając po jednym skrzydle na dłuższym i krótszym boku. Zakończenie trybun od strony północnej (przy basenie) zostało malowniczo zakomponowane w postaci ekspresyjnych tarasów, dla których analogii również można szukać w zabudowaniach kompleksu stadionowego w Berlinie. Pomniejszono także widownię basenu. Dzięki tym zabiegom otworzył się widok na otaczający krajobraz łąk i Słubice, czyli ówczesne Dammvorstadt.

Oprócz tego, w obydwu obiektach istotnymi elementami są drzewa dębowe, spełniające funkcje symboliczne i kompozycyjne. W pierwowzorze był to tzw. dąb von Podbielskiego, jednego z inicjatorów budowy Stadionu Niemieckiego. Umieszczony był on na skraju dłuższej osi u zwieńczenia trybun. Natomiast w słubickim kompleksie dąb umieszczono nad trybunami przy dłuższym boku płyty boiska.

Sumarycznie w projekcie nastąpiła więc zmiana układu z dwuosiowego z ważniejszą krótszą osią jak u pierwowzoru, na zasadniczo jednoosiowy oparty o oś dłuższą, z lekkim akcentem na trybunę boczną.



Charakterystyka stylu budynku arkadowego

Zabudowania wieńczące kraniec stadionu wykazują cechy, w których dopatrywać się można elementów stylu znajdującego się historycznie między secesją a wczesnym modernizmem, na który literatura niemiecka używa określeń „Reformstil”, „Prämoderne” i „Halbzeit der Moderne”, z którego dalej wykształcił się modernizm.

Budynki w tym stylu powstawały w początkach XX w. - literatura podaje lata 1906-1914 – natomiast projekt stadionu jak wiemy powstał do 1914 r. Kierunek ten zrywał z eklektycznym historyzmem. Nie można go również określić jako secesję. Powstał na bazie idei XIX-wiecznego angielskiego teoretyka sztuki Johna Ruskina, którego myśl na grunt niemiecki przeniósł William Morris. Idee te to m.in. powrót do prostoty i naturalności w tworzeniu, szczerość w kształtowaniu bryły i zastosowaniu materiałów, a także odwołania do natury, która staje się mentorem i wzorem do naśladowania.

Morris głosił za Ruskinem, że architektura miała być w założeniu prosta, demokratyczna, szczera i użyteczna, dając ludziom szczęście i nadzieję, stając się przy tym architekturą dla ludu. „Reformstil” stosował dzięki temu uproszczone formy, odwołując się do naturalnych, surowych materiałów jak nieobrobiony kamień i cegła klinkierowa, co często nadawało obiektom rustykalny charakter.

Charakterystyczne dla niego jest również to, że nie odwołuje się bezpośrednio do historycznych cech stylowych, lecz przywołuje je w uproszczonych formach, niejako archetypach. Przez taką surowość wyrazu nabiera monumentalnego charakteru, co również jest jego uniwersalną cechą.

Wśród tego stylu wyróżnić można następujące nurty:

• styl redukcyjny;
• styl barokizujący i klasycyzujący;
• styl rzeczowy i purystyczny;
• styl materiałowy – rustykalny, stosujący piaskowiec i cegłę klinkierową;
• styl monumentalny;
• styl „konserwatorski” – akcentujący zastosowanie lokalnych środków i tradycji budowlanych.

Można zauważyć, że projekt stadionu w Słubicach ma cechy, które przystają do wszystkich z tych nurtów. Jest więc doskonałym i unikalnym przykładem „Reformstil”, gdyż można mówić jednocześnie o jego cechach klasycyzujących, monumentalnych, rustykalnych, redukcyjnych, purystycznych i „konserwatorskich”, co dalej omówione jest w szczegółach.

Opis budynku arkadowego

Projekt w uproszczonych formach przywołuje starożytne wzorce rzymskiego amfiteatru, przez co należałoby zaliczyć go do nurtu klasycyzującego. To czytelne nawiązanie odbywa się głównie przez zastosowanie w elewacji od strony boiska arkad na pełnych łukach obejmujących szczyt trybun na zakończeniu dłuższej osi. Jest ich po 5 na skrzydło (7 z ryzalitami) i 13 w korpusie. Nieparzysta liczba arkad dodatkowo może być interpretowana jako nawiązanie do starożytnej cechy trójdziału elewacji. Materiałem, z którego wykonano przednią elewację, jest grubo ciosany kamień, co nadaje obiektowi rustykalny charakter.

W stosunku do kompozycji można mówić o kaskadowym zakomponowaniu bryły, spiętrzonej w kierunku centralnej części, co nadaje jej cech monumentalnych. Zasadniczy korpus jest wyższy od dwóch bocznych skrzydeł i lekko cofnięty względem nich. Zamysł ten podkreślony jest dodatkowo przez dwie niewysokie wieże na planie trapezu znajdujące się blisko centralnej osi.



W pierwotnych planach, jak również zaraz po wybudowaniu, zamysł ten był jeszcze czytelniejszy, gdyż pomiędzy wieżami znajdował się czterospadowy dach nad budynkiem zaplecza – co stanowić może pewne odwołanie do cech lokalnego, tradycyjnego budownictwa w ramach integracji założeń podejścia konserwatorskiego. Dach ten stanowił zwieńczenie całego układu. Jednak jeszcze przed II wojną światową uległ likwidacji, przez co całość nabrała bardziej horyzontalnego charakteru, tworząc razem z trybunami i lasem w tle poziomy, pasmowy układ. Podkreśliło to jego wczesno-modernistyczne cechy i stworzyło razem unikalną kompozycję, obejmującą zarówno dzieła człowieka jak i naturę.



I nieco wyższa perspektywa kilkanaście lat później:



Oba skrzydła boczne zwieńczone są na swoich krańcach lekko wysuniętymi przed lico ryzalitami z pojedynczą arkadą. Dokładnie na osi całego założenia znajduje się wejście na zaplecze, skąd wychodzili sportowcy. Nad wejściem znajduje się balkon, nad nim zaś rozmieszczone są obok siebie trzy herby/godła (pierwotnie tylko jeden taki element znajdował się nad balkonem, równo na osi). Otwarte półcienia za arkadami służyły jako dodatkowe trybuny, podobnie jak tarasy na dachach budynku.

Widok z podcieni na płytę stadionu oraz okolice dębu i dzisiejszej budki komentatorskiej:



Podcienia budynku arkadowego na terenie kompleksu sportowego w Słubicach:



Tył budynku cechuje się innym wyrazem niż front, głównie przez zastosowanie odmiennego materiału - ozdobnej cegły klinkierowej w wątku krzyżowym, która eksponowana jest na całej rozpiętości elewacji. Tylne ściany skrzydeł można podzielić na dwa poziomy. Górny przepruty jest pionowymi otworami okiennymi w osiach arkad. Otwory te znajdują się w uskokowo rozrzeźbionych wnękach, pod którymi znajdują się płyciny z ozdobnie ułożoną cegłą. Dolny poziom kontynuuje podział elewacji narzucony przez okna, umieszczając jednak na ich osiach drzwi, zaś pomiędzy drzwiami mniejsze okna. Oba elementy również znajdują się we wnękach uskokowych. Ryzality frontowe znajdują swoje odbicie także w części tylnej, będąc jednak mocniej wysuniętymi przed lico ściany.

Sam budynek zaplecza utrzymany jest w jednolitej stylistyce z tyłem obiektu, ze smukłymi oknami w uskokowych wnękach, umiejscowionymi po 3 i niewielkim wykuszem po środku bocznej elewacji w dolnym jej pasie.

Opis kompleksu

Całe założenie jest rozplanowane na jednej osi biegnącej w kierunku północno-zachodnim. Składa się z obiektu stadionu (arkad, budynku zaplecza, trybun, basenu i płyty boiska), przyczółka nieistniejącej już kładki, zadrzewionej alei centralnej z podłużnym stawem na planie prostokąta i położonych po jej bokach 4 boisk treningowych odgrodzonych wałami ziemnymi i otoczonych drzewami. Jako takie jest unikalnym założeniem w skali kraju, gdyż tak osiowy układ nie znajduje analogii w obiektach powstałych w tym samym okresie na terenach dawnych Niemiec.

Integralną częścią układu była zburzona kładka nad drogą, która leżąc dokładnie na osi stanowiła połączenie stadionu z kompleksem boisk pomocniczych. Był to obiekt częściowo murowany, prawdopodobnie z wykorzystaniem nowoczesnej na owe czasy konstrukcji żelbetowej, dwuprzęsłowy, o łukach opartych na krzywej koszowej o bardzo niskiej strzałce. To, plus fakt, że przęsło przerzucone nad drogą posiadało imponującą rozpiętość ok. 12m, stanowiło, że obiekt był na owe czasy popisem możliwości inżynierii.

Kompozycja samego stadionu jest związana z otoczeniem i oparta jest o stopniowanie planów, przy czym widok od strony alei kulminuje się na budynku arkadowym. Stanowi to swoisty układ, który tworzony jest poprzez spiętrzone, horyzontalnych pasy, poczynając od trybun, przez arkady, po tło tworzone przez zasłonę drzew. 



Opis dokonanych ingerencji

Do najważniejszych zmian, do jakich doszło od wybudowania stadionu, należą:

• dodanie dwóch godeł po bokach centralnego, umieszczonego nad wejściem do zaplecza; od lewej są to więc: 1. nieaktualny herb miasta i gminy Słubice (prawa połowa piastowskiego orła oraz kogut), 2. godło państwowe Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (orzeł bez korony), a także 3. herb Gorzowa Wielkopolskiego (orzeł trzymający w szponach dwie trójlistne koniczyny);
• modyfikacja trybun – z planów i zdjęć historycznych wynika, że wszystkie schody obsługujące komunikację pionową trybun dochodziły aż do płyty boiska. Zostało to zmienione w przypadku dwóch skrajnych traktów schodów, które obcięto u końca poprzez dodanie murków oporowych na potrzeby bieżni i skoczni w dal;
• zabudowanie osiowo położonego przejścia w korpusie z głównej sali budynku zaplecza na taras podcieniowy;
• usunięcie czterospadowego dachu;
• dodanie murków z cegły klinkierowej otaczających bieżnie;
• usunięcie wieży skoczni przy basenie w następstwie śmiertelnego wypadku;
• modernizacja bieżni wokół boiska głównego poprzez zainstalowanie nawierzchni typu „Mondo” (2003);
• montaż nowych krzesełek na trybunach;
• dobudowanie budki na trybunach od strony południowej, prawdopodobnie dla celów obsługi sędziowskiej i komentatorskiej;
• wyburzenie kładki pieszej łączącej płytę stadionu z boiskami bocznymi po drugiej strony ul. Sportowej (2011);
• obumarcie drzewa dębowego. 

Postuluje się przywrócenie założenia do jego pierwotnego stanu, co uzasadnione jest wysoką wartością architektoniczną, krajobrazową i historyczną, jak również dobrym stopniem zachowania istniejących obiektów i ich otoczenia. Obejmuje to m.in.:

• przywrócenie kładki w historycznej formie, bez której całość traci spójność jako założenie rozplanowane na jednej osi; przy tej okazji zostaną wykorzystane kloce piaskowca z historycznej kładki, zabezpieczone podczas jej rozbiórki w 2011 r.;
• przywrócenie trybun do pierwotnej geometrii, tj. likwidację murków oporowych stworzonych pod potrzeby bieżni do skoków w dal i przywrócenie zejść aż na płytę boiska;
• przywrócenie murków, płotków i poręczy w formach historycznych;
• zasadzenie nowego dębu szypułkowego w miejscu obumarłego drzewa – byłego pomnika przyrody;
• usunięcie posągów dyskoboli umieszczonych na dawnym tarasie na koronie arkad, jako obcych dodatków, nieprzystających stylowo i historycznie do okresu, w którym powstał stadion; dodatek ten utrwala błędne przekonanie o „olimpijskości” stadionu (o wykorzystaniu obiektu do rozgrywania niektórych dyscyplin w ramach Igrzysk Olimpijskich Berlin 1936);
• usunięcie lub modyfikacja znicza „olimpijskiego” wraz z pięcioma rurami mającymi imitować koła olimpijskie jako obcych dodatków, nieprzystających stylowo i historycznie do okresu, w którym powstał stadion; dodatek ten utrwala błędne przekonanie o „olimpijskości” stadionu i wypacza wizerunek kół olimpijskich, które w prawidłowej formie powinny się przenikać/ przecinać;
• zastąpienie na masztach trzech flag olimpijskich innymi flagami, np. Polski, Gminy Słubice lub Ośrodka Sportu; obecne flagi utrwalają błędne przekonanie o „olimpijskości” stadionu;
• pozostawienie na budynku arkadowym wyłącznie jednego (centralnego) herbu, aby podkreślić osiowość założenia;
• zachowanie osi założenia także poza obszarem kompleksu, aż do ul. Folwarcznej, w tym zachowanie i konserwacja stawu w alei centralnej; zachowanie i uzupełnienie zieleni otaczającej kompleks, w tym drzew znajdujących się na obszarze alei i boisk pomocniczych, a także drzewostanu znajdującego się na tyłach stadionu, jako integralnych części założenia i jego kompozycji;
• przywrócenie wejścia do dużej sali budynku zaplecza z górnego poziomu podcieni w korpusie budynku arkadowego;
• zachowanie i konserwacja stawu w alei centralnej;
• niewielkie prace konserwatorskie przy elewacji.

Chcesz dodać komentarz do artykułu? Zaloguj się lub zarejestruj swoje konto na portalu.