W latach 1945-1989 na terenie Słubic prężnie działało co najmniej kilka organizacji pozarządowych promujących rozwój życia kulturalnego oraz szeroko pojętej działalności regionalnej. STK, TMZS, TWP... Co jednak kryje się za tymi skrótami?

Jak można wyczytać z publikacji pt. „Słubice 1945-1995” pod redakcją Marii Rutowskiej, w latach 60-tych w miastach powiatowych województwa zielonogórskiego zaczęły powstawać stowarzyszenia kulturalne będące oddziałami Lubuskiego Towarzystwa Kulturalnego w Zielonej Górze.

LTK było w rzeczywistości Lubuskim Towarzystwem Kultury (nie „Kulturalnym”) istniejącym w latach 1957-1992, choć jego działalność wygasła praktycznie już w roku 1989. Wśród prezesów LTK znaleźli się Jan Cichy, Wiesław Sauter, Jan Kołodziej, Julian Dobosz oraz Janusz Koniusz.

Słubickie Towarzystwo Kultury

25 listopada 1962 r. przy Powiatowym Domu Kultury (PDK) w Słubicach powstało Słubickie Towarzystwo Kultury (STK), którego pierwszym prezesem został Jan Krompiewski, zaś sekretarzem - Zygmunt Walkowiak, później m.in. dyrektor Słubickiego Międzyorganizacyjnego Ośrodka Kultury (SMOK) w okresie 1979-1983.

Jeszcze wcześniej w 1958 r. przy finansowym wsparciu Lubuskiego Towarzystwa Historycznego im. Henryka Wieniawskiego swoją działalność rozpoczęło Społeczne Ognisko Muzyczne przy PDK w Słubicach. W 1969 r. przy okazji pierwszych obchodów tzw. Dni Słubic (12-22 czerwca) otwarta zaś została Izba Pamiątek Regionalnych.

Mimo wielu reorganizacji kolejne słubickie ośrodki kultury nie przerywały współpracy z STK, a były to:

• PDK (1957-1975): Stanisław Stefański (1957-1960), Tadeusz Zdon (1960-1971), Jadwiga Oberleitner (po 1971);
• ZDK przy ZO „Komes” (1961-1977): Stanisław Stefański (1961-1962), Henryk Weiser (po 1962);
• SDK (1975-1977);
• SMOK (od 1977, z połączenia PDK i ZDK przy ZO „Komes”): Henryk Weiser (1977-1979), Zygmunt Walkowiak (1979-1983), Anna Mikos (1983-1984), Henryk Sterma (1984-1987) i znowu Henryk Weiser (1987-1989);
• WOK: por. Ryszard Patkowski, kpt. Juliusz Pałka, kpt. Józef Jurek, mjr Mieczysław Ratajczak, sierż. szt. Ryszard Koryciński, mjr Franciszek Czarnik i kpt. Andrzej Jesikiewicz.

W 1972 r. na terenie województwa zielonogórskiego odnotowano działanie aż 30 lokalnych i regionalnych towarzystw o profilu kulturalnym (większość z nich powstała w okresie 1957-1965). Wskutek reformy administracyjnej z 1975 r. Słubice znalazły się w nowo utworzonym województwie gorzowskim, a STK sfederowane zostało w Gorzowskim Towarzystwie Kultury (GTK). Na terenie województwa gorzowskiego doliczono się 16 stowarzyszeń kulturalnych, co jednak nie świadczy o spadku ich liczby w stosunku do stanu sprzed 1975 r., ale o mniejszym zasięgu terytorialnym nowego województwa.

23 kwietnia 1980 r. STK przy wsparciu Gorzowskiego Towarzystwa Kultury (GTK) i Gorzowskiego Towarzystwa Naukowego (GTN) zorganizowało sesję popularno-naukową „35-lecie powrotu ziemi słubickiej do macierzy”. Przy tej okazji wygłoszono cztery referaty a przy wsparciu Urzędu Miasta i Gminy wydano medal okolicznościowy, który trafił w ręce ponad 50 działaczy regionu. Na awersie medalu znalazł się herb miasta i napis „Słubice 1945-1980”, zaś na rewersie - most na Odrze, słup graniczny oraz napis „35-lecie powrotu ziemi słubickiej do macierzy”.



22 czerwca 1984 r. STK zorganizowało kolejną sesję popularno-naukową, tym razem pod tytułem „40-lecie Polski Ludowej”. Prelegentami byli wówczas:

• doc. dr Arkadiusz Ogrodowczyk (autor licznych publikacji na temat polskiego osadnictwa wojskowego po II wojnie światowej) przybliżył genezę Polski Ludowej;
• ppłk Henryk Kraszula (ówczesny przewodniczący RNMiG w Słubicach) zreferował główne osiągnięcia miasta i gminy Słubice w latach 1945-1980;
• oraz dr Maksymilian Matuszak, który szczegółowo omówił stosunki demograficzne na ziemi słubickiej.

15 grudnia 1984 r. STK przy wsparciu SMOK zorganizowało I Sejmik Kultury Wiejskiej. II Sejmik odbył się już niecały rok później, 5 grudnia 1985 r.

Latem 1986 r. STK zostało zaproszone do czynnego udziału w XLIII Kongresie Regionalnych Towarzystw Kulturalnych, zorganizowanym przez Wielkopolskie Towarzystwo Kultury w Poznaniu. Przy tej okazji wystawę specjalną przygotował Krajowy Ośrodek Dokumentacji Regionalnych Towarzystw Kultury (KODRTK) w Ciechanowie.



Jeszcze w tym samym roku rozpoczęły się intensywne prace nad nowym statutem stowarzyszenia. W pracach tych nieocenioną pomoc udzielił m.in. Wydział Kultury Urzędu Wojewódzkiego w Gorzowie Wielkopolskim.



Wiele dokumentów z działalności STK powinno znajdować się w siedzibie GTK przy ul. Sikorskiego 5/3 w Gorzowie Wielkopolskim. W tym samym budynku, wzniesionym jeszcze w 1929 r., swoje siedziby mają Miejski Konserwator Zabytków, Stowarzyszenie Promocji Kultury oraz Klub Myśli Twórczej Lamus.

Towarzystwo Miłośników Ziemi Słubickiej

Wniosek o rejestrację Towarzystwa Miłośników Ziemi Słubickiej został sporządzony 7 listopada 1986 r.

9 stycznia 1987 r. GTK wystosowało oficjalne pismo do Wydziału Społeczno-Administracyjnego Urzędu Wojewódzkiego w Gorzowie Wielkopolskim z prośbą o przyspieszenie rejestracji TMZS. GTK podniosło argument, że w treści przyszłego statutu TMZS uwzględniono wszelkie poprawki zasugerowane przez Urząd Wojewódzki we wcześniejszym piśmie z 3 września 1986 r. (SA-II-6017/1/86).

18 maja 1987 r. decyzją naczelnika Miasta i Gminy w Słubicach Juliusza Żwirka do rejestru stowarzyszeń i związku Urzędu Miasta i Gminy dopisano Towarzystwo Miłośników Ziemi Słubickiej (sygn. SW.I.6014/87). Niecałe 2 lata później, 28 marca 1989 r. TMZS otworzyło konto bankowe w Banku Spółdzielczym, istniejące do roku 1999.

25 września 1987 r. dokonano wyboru władz stowarzyszenia. W skład zarządu weszli wówczas Karol Cymorek (prezes), Jan Bukalski (wiceprezes) i Jan Muzyka (sekretarz), a także w randze członków zwyczajnych zarządu: Maria Chilińska, Halina Miszczak, Andrzej Muszyński oraz Krzysztof Babij. Przewodniczącym komisji rewizyjnej został natomiast Leszek Belka.

11 marca 1988 r. zarząd TMZS zatwierdził regulamin konkursu „Dzieje słubickich rodzin”. Był to projekt realizowany przy współpracy ze Związkiem Harcerstwa Polskiego oraz z innymi organizacjami ze Słubic, w tym w szczególności stowarzyszeniami młodzieżowymi i kombatanckimi. Nagrody dla zwycięzców ufundowało zaś GTK.
Tego samego dnia TMZS powołało też zespół ds. opracowania materiałów do wydawnictwa „Echo Słubickie”. Zespołem tym wspólnie pokierowali Karol Cymorek oraz Maria Chilińska.

Na wzór sejmików kultury wiejskiej organizowanych przez nieistniejące już STK kontynuowano konkurs na najlepszą wiejską placówkę kultury na ziemi słubickiej. Jednocześnie wciąż zabiegano o wydanie monografii Słubic. Temat ten poruszono m.in. 22 kwietnia 1988 r. podczas spotkania w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Słubicach. Wśród przybyłych na spotkanie było wielu lokalnych polityków, a także Edward Korban - wówczas prezes Gorzowskiego Towarzystwa Kultury, a obecnie prezes Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Gorzowie Wielkopolskim.

Na przełomie kwietnia i maja 1988 r. za pośrednictwem sekretarz GTK Anny Makowskiej-Cieleń do TMZS trafił apel Zespołu Regionalnych Towarzystw Kultury przy Narodowej Radzie Kultury w sprawie uczczenia 70-lecia odzyskania niepodległości i 200-lecia Sejmu Czteroletniego. TMZS zostało poproszone o sformułowanie oficjalnych uwag, opinii i propozycji na temat działalności Zespołu RTK przy NRK oraz na temat codziennych trudności samego TMZS.

5 listopada 1988 r. TMZS zorganizowało sesję popularno-naukową z okazji 70-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości, zaś we wrześniu 1989 r. specjalna komisja rozstrzygnęło konkurs „Dzieje słubickich rodzin”. W składzie komisji zasiedli: przewodniczący Arkadiusz Ogrodowczyk, a także Zbigniew Adamczyk, Krystyna Baczyńska (dyrektor LO w Słubicach), Maria Chilińska (dyrektor BPMiG w Słubicach), Stanisław Ciecierski (inspektor oświaty i wychowania w Słubicach) oraz Anna Makowska-Cieleń (sekretarz GTK, sponsorującego cały konkurs).

Towarzystwo Wiedzy Powszechnej

W Słubicach prężnie działało również stowarzyszenie użyteczności publicznej tj. Towarzystwo Wiedzy Powszechnej. Wieloletnim prezesem słubickich struktur TWP był Władysław Siwak. Na początku marca 1979 r. sekretarza Zarządu Karola Cymorka zastąpił Zdzisław Kaczmarek, ale nie na długo... 15 lipca 1980 r. kolejnym sekretarzem Zarządu został wybrany Jan Muzyka, wyróżniony później m.in. Złotą Odznaką Honorową „Zasłużony popularyzator wiedzy TWP” (legit. nr 2559 z 19.05.1981).



29 kwietnia 1989 r. podczas posiedzenia Zarządu ustalony nowy podział obowiązków wśród członków słubickiego TWP: Krzysztof Babij (uniwersytet dla rodziców), Karol Cymorek (Izba Pamięci Narodowej), Tadeusz Dubacki (współpraca TWP z młodzieżą), Tadeusz Morgiewicz (studia oświatowe), Jan Muzyka (dokumentowanie posiedzeń Zarządu), Konstanty Radkiewicz (współpraca TWP z Wydziałem Oświaty i Wychowania UMiG przy finansowaniu uniwersytetu dla rodziców), Henryk Rączkowski (współpraca TWP z zakładami pracy), Władysław Siwak (działalność TWP na terenie Górzycy), wreszcie Bronisław Wdowiak (działalność uniwersytetów powszechnych na terenie Górzycy).

Inne

Życie kulturalne na tzw. ziemi słubickiej współtworzyły oczywiście i inne podmioty, m.in. kolejne domy kultury (PDK, SDK, SMOK, WOK), środowiska młodzieżowe (ZHP, ZMW, OM TUR), organizacje sportowe, żołnierskie, organizacje zakładów pracy (ZDK przy ZO „Komes”) i trudne do zaszeregowania, np. orkiestra dęta OSP pod batutą Józefa Grzelaka. W kontekście Związku Młodzieży Wiejskiej w Słubicach wymienia się małżeństwo Leokadii i Andrzeja Bieryłłów. To oni stworzyli tzw. Mały Teatr, zainaugurowany już 11 czerwca 1945 r. z okazji otwarcia Domu PPR przy ul. Mickiewicza w Słubicach.

Za pomoc przy pisaniu artykułu dziękuję Janowi Muzyce, prezesowi Stowarzyszenia „Nasza Mała Ojczyzna” w Słubicach.

Chcesz dodać komentarz do artykułu? Zaloguj się lub zarejestruj swoje konto na portalu.