Dział regionalny biblioteki miejskiej w Słubicach to kopalnia wiedzy na temat naszego pogranicza. Znajdziemy w nim szereg publikacji zawierających nie tylko historię lokalnej administracji i oficjalnych stosunków polsko-niemieckich, ale również osobiste wspomnienia zwykłych mieszkańców... Dziś przybliżymy część z nich. 

Jedną z książek, która zawiera wiele takich opowieści, jest „Świat wspomnień - historia moja i twoja. Miasta nasze”, która została wydana ponad 10 lat temu. Spotkanie autorskie z jej bohaterami odbyło się 5 marca 2008 r. w siedzibie biblioteki, a zjawili na nim się m.in. Eva-Maria Duhamel, Henryk Rączkowski, dr Jürgen Schade, Józefa Widera oraz Gisela Wiele. Była też młodzież z Liceum Ogólnokształcącego im. Zbigniewa Herberta oraz Zespołu Szkół Technicznych im. inż. Tadeusza Tańskiego w Słubicach.

W niniejszej publikacji przybliżymy fragmenty wspomnień trojga osób, a czytelników ciekawych pozostałych historii odsyłamy oczywiście do pełnej lektury...

Janina Deptuch

Janina Deptuch wspomina swoją trójzmianową pracę we frankfurckiej fabryce półprzewodników (niem. Halbleiterwerk), największej tego typu fabryce w całej NRD. Jej oddział nosił skrót FM i zajmował się rozdzielaniem płytek krzemowych, na które nanoszone były struktury. Dodatkowo pozostawała aktywna w polskim i niemieckim Związku Zawodowych Metalowców jako tzw. mąż zaufania.

Początkowa sytuacja pani Janiny nie należała do łatwych, gdyż ona i jej mąż musieli utrzymać siedmioosobową rodzinę, siebie oraz pięcioro dzieci. Na szczęście nikt nie stwarzał problemów z powodu słabych znajomości językowych. Na miejscu byli tłumaczeni, instrukcje pracy były pisane również w języku polskim. Zarobki wynikające z umowy i premii było o wiele wyższe od tych, które można było uzyskać na prawym brzegu Odry.

Stosunki między koleżankami z Polski i Niemiec było ponoć dobre, bez uprzedzeń. Bez względu na narodowość pracownice zakładu wspólnie świętowały urodziny, czasem nawiązywały się długoletnie przyjaźnie. Dodatkowymi atutami były zakładowe wydarzenia kulturalne, które starano się animować również po słubickiej stronie (np. w Zakładach Przemysłu Odzieżowego „Komes” czy Słubickich Fabrykach Mebli), ale też obozy wakacyjne, świadczenia świąteczne itd.

Mimo że były zwykłymi pracownicami, chętnie wysłuchiwano je podczas zebrań pracowniczych, a wartościowe pomysły i sugestie były premiowane.

Pani Janinie było wprawdzie ciężko godzić pracę trójzmianową z życiem rodzinnym i dokształcaniem zawodowym, ale jednak uznała ten okres jako jeden z najpiękniejszych w swoim życiu. Tak było przynajmniej do niespodziewanych zwolnień grupowych, po których przez rok pobierała zasiłek dla bezrobotnych. Część odprawy poszła na pomoc dzieciom w zagospodarowaniu ich nowego mieszkania, a reszta na bieżące wydatki – rachunki i jedzenie.

Nie było łatwo, bo otrzymywany zasiłek był pięciokrotnie mniejszy niż dotychczasowe pobory w Niemczech. Trzeba było ponownie wrócić do polskich realiów ekonomicznych. Budżet domowy ratowała nieco renta inwalidzka III grupy, wynosząca jednak zaledwie 265 zł na rękę. W 1991 r. w wypadku samochodowym zginął mąż pani Janiny, więc opieka nad dziećmi spadła wyłącznie na nią. W Niemczech przepracowała 22 lata.

Henryk Rączkowski

W Słubicach nieżyjącego już Henryka Rączkowskiego nikomu nie trzeba było przedstawiać. Przez dziesiątki lat aktywnie brał udział w życiu społecznym miasta, czego zwieńczeniem stała się Polsko-Niemiecka Akademia Seniorów, działająca po dziś dzień przy Collegium Polonicum w Słubicach.

Mimo tragicznych doświadczeń wojennych przyjaźnił się z wieloma Niemcami i starał się budować mosty przez Odrę, zwłaszcza wśród pokolenia swoich rówieśników - osób o bogatym doświadczeniu życiowym. Zmarł po długiej chorobie 6 listopada 2013 r. w wieku 82 lat.

Choć przykro mu to było wspominać, twierdził, że wyroby niemieckie zawsze były lepszej jakości niż te polskie. Do tego były atrakcyjniej i bardziej estetycznie zapakowane, przez co miały być pożądane w okresie PRL... Między słubiczanami i frankfurtczykami kwitł handel wymienny oraz pomoc na zasadzie „przysługa za przysługę”.

W opinii pana Henryka Niemcy byli lepiej sytuowani, co nierzadko dawali po sobie poznać. Robiąc to ostentacyjnie mogli sprawiać przykrość. Słubiczanie pracujący w Niemczech byli z reguły nieco lepiej sytuowani od pozostałych. Po wprowadzeniu kartek na wybrane artykuły mogli sobie pozwolić na odsprzedawanie choćby części takich kartek, gdyż za zachodnią granicą i tak w wystarczającym stopniu mogli się zaopatrzyć.

Jeszcze większą przepaść w sytuacji ekonomicznej po obu stronach Odry przyniosło wprowadzenie stanu wojennego w Polsce w grudniu 1981 r.

Pan Henryk przytoczył również przykład fabryki półprzewodników, do której dojeżdżały nawet specjalne autobusy z mieszkańcami a zwłaszcza mieszkankami miasta Słubice. Jednak współpracę transgraniczną w okresie sprzed przemian ustrojowych przełomu lat 80. i 90. miały również inne branże usługowe i produkcyjne.

Eckard Reiß

Do takich branż należała m.in. telekomunikacja, a międzynarodowe kontakty ułatwiały przekraczanie granicy na Odrze na podstawie tzw. zaproszeń.

Do specjalistów wschodnioniemieckiej telekomunikacji należał Eckard Reß, urodzony w 1942 r. we Frankfurcie nad Odrą. Jego dawno skrywanym marzeniem było odwiedzić dawne prawobrzeżne przedmieście Frankfurtu – Dammvorstadt, czyli przedmieście na wale. Doskonale pamięta też swoją pierwszą wizytę w Słubicach.

Dzięki zawodowym kontaktom przekraczał granicę polsko-niemiecką już od połowy lat 60. Za namową kolegów z Urzędu Łączności zatelefonował do Słubic do jednego z pracowników miejscowej telekomunikacji, dodatkowo umiejącym mówić w języku niemieckim. Okazał się nim pochodzący z Górnego Śląska Chewek, kierownik miejscowej telekomunikacji.

Tydzień później w swojej skrzynce Pan Eckard znalazł zaproszenie dla siebie i swojej wówczas narzeczonej Heidrun. Uważali to za coś niezwykłego, ślad życia z „innego świata”, o którym raczej mało mówiono i pisano. Na komendzie policji ludowej (niem. Volkspolizei) kazano im wypełnić formularze - wnioski o wyjazd, międzynarodowe prawo jazdy oraz zakupić na auto naklejkę „D”. Granicę państwową planowali bowiem przekroczyć Wartburgiem teściowej...

17 listopada 1965 r., ewangelickie święto pokuty (niem. Buß- und Bettag), a pan Eckard i jego narzeczona ruszyli w kierunku mostu autostradowego w Świecku zaopatrzeni wyłącznie w pożyczoną mapę miasta z... 1937 r., tak dla lepszej orientacji w terenie. Jakie było ich zdziwienie, kiedy wschodnioniemieccy celnicy dokładnie przeszukali auto i skonfiskowali mapę jako nieuwzględniającą aktualnych granic państwowych.

Udało się przynajmniej wymienić walutę po kursie 4,78 zł za jedną markę. Na czerwonej setce był portret hutnika, a na niebieskiej dwudziestce – portret kobiety.

Przy okazji swojej wizyty w Słubicach, z ukrycia, wbrew oficjalnemu zakazowi, panu Eckardowi udało się sfilmować różne zakątki Słubic, m.in. ul. 1 Maja, stadion przy ul. Sportowej, cmentarze komunalny i żydowski, ul. Wojska Polskiego czy ul. Kopernika. Niektóre z archiwalnych ujęć do dziś możemy oglądać na poniższym filmie.

Tak zrodziła się jego pasja do badania przedwojennej historii Słubic, zwieńczona stworzeniem polsko-niemieckiej monografii pt. „Makom tow - dobre miejsce. Cmentarz żydowski Frankfurt nad Odrą/ Słubice”, wydanej w 2012 roku.

 ---

Artykuł napisał Roland Semik na podstawie fragmentów książki „Świat wspomnień - historia moja i twoja. Miasta nasze”, oprac. Joanna Pyrgiel, tłum. Grzegorz Załoga, wyd. Grapus, Słubice 2007, s. 11-13, 18-19, 36-40 oraz zbiorów Archiwum Losów Ludzkich, prowadzonym przy Collegium Polonicum w Słubicach przez stowarzyszenie My Life – erzählte Zeitgeschichte e.V.

Chcesz dodać komentarz do artykułu? Zaloguj się lub zarejestruj swoje konto na portalu.