W przypadku, gdy spadkodawca pomija w testamencie osoby, który byłyby uprawnione do dziedziczenia z mocy ustawy, przewidziano instytucję zachowku.
Sposób dziedziczenia można podzielić na ustawowy oraz testamentowy. Ustawowy sposób dziedziczenia to dziedziczenie przez osoby wskazane przez ustawę. Przykładowo w przypadku, gdy spadkodawca miał żonę i dwójkę dzieci, jego spadek będzie przysługiwał żonie w ½ udziału oraz każdemu z dzieci w ¼ udziału. Niezależnie od tego, spadkodawca może sporządzić testament. Wówczas wyłącza dziedziczenie ustawowe. Jeżeli testament jest ważny, czyli sporządzony prawidłowo, dziedziczyć będą osoby w nim wskazane.
Zdarza się, że spadkodawca w sporządzonym przez siebie testamencie pominie najbliższe mu osoby. Wówczas przysługuje im określona należność, wysokość udziału określona przez ustawę i zwana zachowkiem. Ustawa wskazuje dokładnie komu przysługuje zachowek.
Są to zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki itd.), małżonek i rodzice spadkodawcy, którzy nie zostali uwzględnieni w testamencie. Co do zasady, ustawa przydziela tym osobom w ramach zachowku połowę udziału, który należałby do nich w przypadku dziedziczenia ustawowego. Jeżeli jednak uprawniony jest trwale niezdolny do pracy należą mu się dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Tak samo sytuacja wygląda w przypadku, gdy zstępny uprawniony do zachowku jest małoletni.
Załóżmy, że spadkodawca miał żonę. Nie mieli dzieci, jego rodzice nie żyją. W przypadku dziedziczenia ustawowego cały majątek spadkodawcy przypadałby dla żony. Jednak spadkodawca sporządził testament, w którym cały majątek zapisał na rzecz osoby trzeciej. W takim przypadku, z tytułu zachowku, żonie należy się udział w wysokości ½ spadku.
Zachowek nie należy się, jeżeli wcześniej spadkodawca uczynił na rzecz danej osoby darowiznę. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.
Osoba uprawniona do zachowku może wnieść do sądu pozew o zapłatę określonej kwoty przeciwko spadkobiercom. W powyższym przykładzie żona byłaby powodem i wniosła pozew przeciwko osobie trzeciej, na rzecz której spadkodawca sporządził testament. Jako wartość przedmiotu sporu należy wskazać wysokość należnego zachowku.
Jeżeli jedynym składnikiem majątku zmarłego jest nieruchomość, informacja o takim postępowaniu będzie widoczna w księdze wieczystej, prowadzonej dla tej nieruchomości. Księgę wieczystą wraz z informacją – ostrzeżeniem o toczącym się postępowaniu – można odnaleźć poprzez wyszukiwarkę ksiąg wieczystych, dostępną na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości. Jako właściciel nieruchomości widnieć w niej będzie najprawdopodobniej nadal spadkodawca, do czasu zakończenia postępowania o zachowek, chyba że przed wytoczeniem powództwa został już do księgi wieczystej wpisany spadkobierca testamentowy.
[artykuł partnerski]
