Sylwetka prof. Jakuba Lewickiego
Dr hab. inż. Jakub Lewicki to profesor nadzwyczajny Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, kierownik Katedry Konserwacji Zabytków w Instytucie Historii Sztuki na Wydziale Nauk Historycznych i Społecznych UKSW.
Stopień doktora nauk technicznych w zakresie architektury i urbanistyki uzyskał w czerwcu 1999 r. na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej rozprawą doktorską na temat pałacu biskupów krakowskich w Kielcach. Jego rozprawa habilitacyjna na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej dotyczyła natomiast architektury Lwowa w latach 1893-1918 i zakończyła się pomyślnie w styczniu 2007 r.
Autor najnowszego opracowania na temat stadionu w Słubicach to obecnie wiceprzewodniczący Wojewódzkiej Rady Ochrony Zabytków przy Mazowieckim Wojewódzkim Konserwatorze Zabytków na czteroletnią kadencję w latach 2012-2016, jak również przewodniczący Komisji Stypendialnej Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, powołanej zarządzeniem Ministra KiDN z 7 listopada 2012 r. w sprawie powołania komisji opiniującej wnioski o przyznanie stypendiów twórczych i stypendiów na przedsięwzięcia związane z upowszechnianiem kultury.
Wcześniej m.in. profesor nadzwyczajny Uniwersytetu Łódzkiego, pracownik Katedry Historii Sztuki na Wydziale Filozoficzno-Historycznym UŁ, a także wykładowca na wydziałach architektury w Wyższej Szkole Ekologii i Zarządzania w Warszawie oraz na Politechnice Warszawskiej.
Prof. Jakub Lewicki należy ponadto do Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków, jak i do Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Jego publikacje przeczytać można m.in. w czasopiśmie „Spotkanie z Zabytkami”, wydawanym przez Fundację „Hereditas”.
Ocena wartości zabytkowych
„Opinia dotycząca zakresu ochrony stadionu w Słubicach” autorstwa prof. Jakuba Lewickiego liczy 25 stron. Zawiera m.in. krótką historię obiektów stadionowych, ocenę wartości zabytkowej, szczegóły zalecanego postępowania konserwatorskiego oraz dokumentację fotograficzną.
Podstawą opinii powstałej na zlecenie Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Zielonej Górze były materiały udostępnione przez tenże Urząd, wizja lokalna stadionu w Słubicach w dniu 9 lipca 2013 r., materiały uzyskane podczas tejże wizji lokalnej oraz tegoroczne „Studium historyczno-architektoniczne kompleksu obiektów stadionowych przy ul. Sportowej w Słubicach”.
Ryc. 1. Poparcie dla wpisu do rejestru zabytków od Fundacji Ratowania i Pomników Przyrody w Poznaniu oraz Towarzystwa Historycznego we Frankfurcie nad Odrą.
Zobacz zdjęcie w większej rozdzielczości
Ocena wartości zabytkowych historycznego stadionu w Słubicach, datowana na 15 października 2013 r., została podzielona na trzy podpunkty, co jest również odzwierciedleniem zapisów ustawowych, zgodnie z którymi wartości zabytkowe można podzielić na wartości historyczne, artystyczne (architektoniczne) oraz naukowe.Według autora opinii wartość historyczną stadionu należy uznać za „znaczącą i ponadlokalną”, a świadczy o tym „zachowany autentyzm substancji, funkcji i formy”oraz zabudowana stadionu będąca „odzwierciedleniem historycznego charakteru i historycznej funkcji w jej materialnej strukturze przestrzennej”. Prof. Lewicki potwierdza, że stadion w Słubicach jest jednym z niewielu obiektów sportowych okresu lat 20. zachowanych na terenie całej Polski bez znaczących zmian.
Za zabytkowością kompleksu stadionowego przemawia również dobry stan zachowania architektury stworzonej w pierwotnej fazie wczesnego modernizmu. Według prof. Lewickiego „założenie swoim poziomem dorównuje także najlepszym polskim realizacjom zabudowy sportowej z lat 20. i 30. XX wieku”, a zespół wyróżnia się w skali ponadlokalnej, bo jest „znaczącym pomnikiem architektury swoich czasów i prezentuje różne elementy wczesnego modernizmu”. O wysokiej wartości artystycznej świadczą dodatkowo detale architektoniczne, tj. m.in. ceglane okładziny trybun, opracowanie cementowych wylewek, czy detale balustrad i ogrodzeń.
W tym sensie istniejąca architektura została „starannie przemyślana i konsekwentnie zrealizowana”, włącznie z wkomponowaniem w zielone otoczenie, a oceny tej nie obniża ani rozbiórka niektórych elementów (bramy wjazdowej, kładki pieszej czy górnej części wieży skoków), ani też nieznana osoba projektanta.
Projektant kompleksu obiektów sportowych Otto Morgenschweis nie jest wprawdzie znany na skalę europejską, ale jego osoba oraz dorobek zawodowy znane są bardzo dobrze we Frankfurcie nad Odrą, m.in. na podstawie dokumentów zachowanych w archiwum miejskim przy Collegienstr. 8-9.
Ryc. 2. Wizja lokalna w dniu 9 lipca 2013 r. i monumentalna perspektywa spod trybuny głównej przy zachowaniu oryginalnego założenia osiowego zgodnie z projektem Otto Morgenschweisa.
Ostatnią z wartości zabytkowej poddanej specjalistycznej ocenie prof. Jakuba Lewickiego jest ocena wartości naukowej, za którą przemawia prezentowanie przez stadion w Słubicach różnych nurtów wczesnego modernizmu, jak i „jednolicie zachowane założenie, które jest świadectwem nurtów w architekturze sportowej popularnych w I połowie lat 20. XX w., a spotykanych jeszcze w twórczości lat 30. i 40. XX w. i później bezpowrotnie zarzuconych”.
Prof. Lewicki przywołuje przy tym bogatą literaturę tematu na temat wznoszenia we wspomnianym wyżej okresie kompleksowo zaplanowanej infrastruktury sportowej na terenie Brandenburgii i całych Niemiec, która była znaczącą inspiracją dla podobnych budowli na terenie II Rzeczypospolitej (m.in. T. Kuchar, Budownictwo sportowe, w: Kalendarz Przeglądu Budowlanego, tom II, Warszawa 1939, s. 1486-1545).
Za zabytkowością stadionu w Słubicach przemawia przede wszystkim wykonanie w najwcześniejszym okresie powstawania architektury modernistycznej, dobry stan zachowania oraz że stadion jako dokument dziejów i źródło naukowe posiada naukową wartość - „dużą i ponadlokalną”.
Ryc. 3. Poparcie dla wpisu do rejestru zabytków od Koła Regionalistów w Rzepinie z dnia 27 lipca 2013 r.
Zalecane postępowanie konserwatorskie
Prof. Jakub Lewicki podsumował swoją ocenę uznaniem za najwyższe wartości naukowej i artystycznej, a za znaczącą - wartości historycznej.
Zalecane przez autora działania konserwatorskie, niezbędne do realizacji prawidłowego zakresu prac remontowych i konserwatorskich, zostały zawarte na stronach 8-9 październikowej opinii i wyodrębnione w siedmiu punktach, które można streścić następująco:
- wpisanie założenia stadionowego do rejestru zabytków województwa lubuskiego, przy czym „decyzja o wpisie do rejestru powinna wyraźnie określać w opisie, że ochronie podlega założenie przestrzenne stadionu jak i architektura zachowanych budynków – trybun, płyty głównej, basenu, stadionów ziemnych, stawu i otaczających elementów założenia wraz z historycznym drzewostanem”; autor opinii uzasadnia to faktem, iż zespół jest jednorodną autonomiczną całością funkcjonalną i nie jest możliwe wydzielanie poszczególnych jej elementów;
- zespół powinien zostać poddany stopniowej rewaloryzacji, m.in. w zakresie odtworzenia usuniętych elementów, m.in. bramy głównej oraz kładki pieszej (przy wykorzystaniu zachowanej ikonografii i rysunków dokumentacyjnych wykonanych przed pracami rozbiórkowymi), czy oryginalnej formy murów oporowych; projekty modernizacji powinny być wykonywane przy uszanowaniu pierwotnego układu funkcjonalnego zespołu, o czym wyraźnie mówi Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami; uwaga jest jak najbardziej słuszna, gdyż niekonsultowane ze specjalistami przeróbki grożą wyłącznie utratą dotychczasowych wartości kompleksu.
- zachowanie i konserwacja pierwotnych elementów wystroju (okładzina ceglana, detale ogrodzeń, ściany trybun i ich betonowa nawierzchnia) celem uszanowania autentyzmu substancji;
- przywrócenie pierwotnej kolorystyki założenia, w szczególności kolorystyki trybun;
- konieczne jest posadzenie nowego dębu szypułkowego w miejscu analogicznego – byłego pomnika przyrody, wyciętego wiosną 2013 r., a nowe drzewo winno być regularnie podlewane (nie do końca trafionym więc pomysłem byłoby tu np. stawianie rzeźby – przyp. aut.); staw melioracyjny w okolicach trawiastych boisk bocznych wymaga zaś wyczyszczenia i udrożnienia;
- pogłębienia poprzez dalsze badania historyczne wymagają informacje ujawnione w „Studium historyczno-architektonicznym kompleksu obiektów stadionowych przy ul. Sportowej w Słubicach”; według prof. Lewickiego wykonane studium jest na razie początkiem wyjaśniania dziejów stadionu;
- pierwotne i wciąż zachowane elementy architektury stadionowej, tj. np. ogrodzenia i balustrady, powinny być naprawione, zakonserwowane i wyeksponowane; drewniana stolarka okienna powstała wprawdzie w okresie powojennym, ale nie należy jej usuwać, gdyż często powtarza ona formy pierwotnych, przedwojennych detali; uzupełnienia wymagają też brakujące elementy (np. sylwetki sportowców pomiędzy szczebelkami trybuny honorowej – przyp. aut.), a ze względu na powtarzalność większości z tych elementów, ich odtworzenie „nie powinno być ani trudne, ani kosztowne”; wyklucza się stosowanie plastikowej stolarki okiennej na terenie zespołu.
