Pierwsi spółdzielcy branży spożywczej w Słubicach
Początki spółdzielczości w powojennych Słubicach datuje się już na pierwsze miesiące po zakończeniu II wojny światowej. 1 września 1945 r. powołano Urzędniczą Spółdzielnię Spożywców „Pionier” w Słubicach (USS). W skład zarządu weszli wówczas prezes Kazimierz Grześkiewicz, sekretarz Urzędu Miejskiego Antoni Mikuła (jako sekretarz Spółdzielni), przewodniczący KP PPS i kierownik Szkoły Podstawowej Józef Mager, inspektor szkolny Józef Rozłuski, a także jego żona M. Rozłuska.
Kierownikiem należącej do USS „Pionier” piekarni przy ul. Kościuszki był Kazimierz Bagnowski. Personel sklepu „Pionier” stanowili zaś prezes Kazimierz Grześkiewicz, Jan Galimski, Zofia Mager (córka Józefa, we wspomnieniach Galimskiego błędnie nazywana żoną), Czesława Mazur oraz Irena Piekło. W 1947 r. dołączyła do nich Helena Bagnowska, a w 1948 r. - Stefania Krzyżan. W międzyczasie stanowisko kierownika sklepu do 30 czerwca 1947 r. objął Kazimierz Szymkowiak, zaś 1 lipca 1947 r. jego następcą został Jan Galimski.
W 1945 r. powstała dodatkowo Gminna Spółdzielnia w Słubicach (GS), jednak nie zrzeszała zbyt wielu członków. W 1949 r. przekazano jej „Pioniera”, później zaś także piekarnię, masarnię, peryferyjne sklepiki oraz całe zaopatrzenie najbliższej okolicy. Zgodę na udzielenie takiego wsparcia na skutek grożącej spółdzielni upadłości wydał ówczesny starosta mjr Józef Kostko, urzędujący od 1 października 1949 r. do 1 maja 1950 r.
Zarząd pod kierunkiem Jana Sołtysika oraz Rada Nadzorcza prowadzona przez niejakiego Jaskułę zaczęły werbować członków na terenie podsłubickich wiosek. GS w Słubicach zaczęła prosperować coraz lepiej, m.in. kosztem GS w nieodległej Górzycy.
W Słubicach znajdowały się także sklepy filialne PSS w Rzepinie: przy ul. Jedności Robotniczej (koła kina „Piast”, późniejsza „Cepelia”), ul. Kościuszki (Rosiński, Kiszkowiak i Jur), ul. Narutowicza na rogu z ul. Krótką oraz przy ul. Wojska Polskiego 135 i 148 (przy Szkole Podstawowej nr 2 i w budynku dzisiejszej kuchni ormiańskiej „Ararat”).
W połowie 1949 r. spółdzielnia „Pionier” przeszła pod administrację Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” (GS „SCh”). W 1953 r. Jan Galimski objął etat w Straży Pożarnej w Słubicach i tym samym zrezygnował z kierowania sklepem „Pionier”.
Powstanie i reorganizacja z 1967 roku
PSS „Społem” w Słubicach powstała 1 lutego 1956 r. wskutek połączenia Gminnej Spółdzielni w Słubicach z Robotniczą Spółdzielnią Zaopatrzenia i Zbytu w Rzepinie (ta zaś w 1955 r. z połączenia PSS „Społem” w Rzepinie i GS w Rzepinie). Wśród założycieli znaleźli się Jan Bejenko, Zbigniew Bogulski, Jan Dzikowski, Józefa Gawrońska, Kazimierz Grodecki, Jan Grzeczkowicz, Jan Kaźmierczak, Leon Kiszkowiak oraz Jan Stawiński.
W skład pierwszego zarządu weszli prezes Władysław Cyganik, który dotąd pracował w PSS w Rzepinie, wiceprezes ds. handlu Henryk Kopczyk oraz wiceprezes ds. gastronomii Kazimierz Bagnowski. Mieczysławowi Czyżowi przypadło kierowanie Radą Nadzorczą, a jako wsparcie kadrowe z Rzepina przybyli: główny księgowy Władysław Rachowiak, jego zastępczyni Krystyna Wojnicka, kierownik działu kontroli i inwentaryzacji Franciszek Karalus oraz kierownik ds. finansowych Maria Karalus.
1 lutego 1956 r. siedzibę nowej PSS „Społem” Słubicach urządzono w mieszkalnej części budynku przy ul. Mickiewicza 1 (przed wojną mieścił się tu lokal „Prinz Leopold Garten”, a po wojnie - popularna wśród mieszkańców „Słubiczanka”). Już rok później Spółdzielnia przeniosła się na północno-wschodni skraj Placu Przyjaźni, niedaleko Placu Wolności. Chodzi o budynek dawnej restauracji „Graniczna”, który ostatecznie wyburzono w 1985 r.
Zaopatrzenie w artykuły spożywcze opierało się na dostawach z hurtowni PSS „Społem” w Świebodzinie, zaś w artykuły przemysłowe – z hurtowni z Gorzowa Wielkopolskiego i Zielonej Góry. Spółdzielnia miała jeden samochód ciężarowy marki „Star”, a funkcję kierownika zaopatrzenia piastował Lucjan Rosołek.
7 października 1958 r. Władysław Cyganik przestał być prezesem PSS „Społem”, a pełniącymi obowiązki prezesa byli po nim: Józef Jerzyk, Kazimierz Bagnowski i Mikołaj Łopaciński. Od 15 lipca do 1959 r. do 30 listopada 1960 r. prezesem słubickiej spółdzielni spożywców był już Czesław Lindner, a po nim Kazimierz Zdzisław Pinkowski (od 1 listopada 1960 r. do 31 sierpnia 1971 r.) oraz Irena Piechocka (od 1 września 1971 r. do 31 lipca 1974 r.).
Wiceprezesami w latach 1956-1974 byli kolejno: Henryk Kopczyk (1956-1959), Ryszard Twardowski (1959), Czesław Lindner (1959), Michał Rapij (1959-1960), ponownie Czesław Lindner (1961-1962), Mieczysław Kwaśniewski (1963-1964), Franciszek Karalus (1965-1971), Stanisław Szatkowski (1972-1973) i Stanisław Karpowicz (1974). Radzie Nadzorczej w latach 1956-1974 przewodniczyli zaś: Kazimierz Grodecki (1956-1958), Czesław Lindner (1958-1959), Mieczysław Czyż (1959-1970) i Jan Grzeczkowicz (od 1970).
W latach 1966-1968 dokonano zmiany struktury organizacyjnej Spółdzielni na terenie całego kraju. Wszystkie spółdzielnie PSS na terenie województwa połączono jako oddziały terenowe w jedną WSS, a oddziały okręgowe zlikwidowano całkowicie. Przekształcenie na terenie ziemi słubickiej miały miejsce w roku 1967.
Liczba członków Spółdzielni regularnie rosła. W 1956 r. było ich 526, w 1964 r. przekroczono 1000, rok 1973 zakończono w składzie 2110 osób. Brali oni udział w życiu społecznym i życiu politycznym miasta. Przykładowo 1 czerwca 1969 r. w wyborach do Powiatowej Rady Narodowej w Słubicach kandydowali prezes Oddziału WSS „Społem” Kazimierz Pińkowski oraz pracownicy umysłowi Stanisław Cegliński i Feliks Kupis.
Rok 1974: dyrektorzy w miejsce zarządów
Dnia 1 sierpnia 1974 r. skutecznie przeforsowano ideę kierownictwa jednoosobowego. W miejsce wieloosobowych zarządów pojawili się dyrektorzy, a na poszczególnych odcinkach działalności – wicedyrektorzy. Funkcję dyrektorów w Słubicach pełnili kolejno: Irena Piechocka (od 1 sierpnia do 17 grudnia 1974 r.), Stanisław Wasilewski (od 18 grudnia 1974 r. do 20 czerwca 1977 r.), Stanisław Warzecha (od 10 kwietnia 1979 r. do 31 marca 1982 r.), Zofia Andrzejewska (od 30 września 1977 r. do 31 stycznia 1979 r.) i Grzegorz Jezierski (po 1 kwietnia 1982 r.).
Wicedyrektorami w latach 1974-1989 byli kolejno: Stanisław Karpowicz (1974-1977), Zofia Andrzejewska (1975-1977), Stanisław Warzecha (1977-1979), Mieczysław Szuba (1979-1981) i ponownie Stanisław Warzecha (od 1981). Radzie Nadzorczej przez wiele lat przewodniczył natomiast Tadeusz Woźniak.
14 września 1974 r. przy ul. Dąbrówki dokonano oficjalnego otwarcia pawilonu „Lubusz”, wzniesionego przez Gorzowskie Przedsiębiorstwo Budownictwa Ogólnego „Zachód”. Na otwarcie to przybyli liczni oficjele lokalni, spółdzielczy i partyjni. Zaproszono m.in. I sekretarza KP PZPR Maciej Olczyka, naczelnika Urzędu Powiatowego Zdzisława Strzeleckiego, komendanta KP MO Zygmunta Smolińskiego, naczelnika Urzędu MiG Kazimierza Borkowskiego, dyrektora „Pewexu” Antoniego Janke, czy sekretarza pop Tadeusza Brzozowskiego.
W 1976 r. wskutek reformy administracyjnej kraju Oddział WSS „Społem” w Słubicach stał się integralną częścią WSS „Społem” w Gorzowie Wlkp. (dotąd Słubice leżały w woj. zielonogórskim). W tym samym roku zarządzeniem władz centralnych zabrano PSS środki transportu i utworzono odrębne Przedsiębiorstwo Transportowe Handlu Wewnętrznego w Słubicach (PTHW), którego pierwszym kierownikiem został Lucjan Rosołek.
Pod patronatem Oddziału WSS „Społem” w Słubicach działały tzw. spółdzielnie uczniowskie, zajmujące się m.in. dożywaniem uczniów i prowadzeniem działalności handlowej. W 1981 r. zanotowano znaczący spadek członków Spółdzielni: pod koniec 1981 r. było ich 1937, gdy na zakończenie roku poprzedniego – aż 2576.
1 lutego 1986 r. z okazji 30-lecia słubickiej Spółdzielni odbyła się uroczysta akademia z udziałem aktualnych i byłych współpracowników. 21 czerwca 1987 r. Spółdzielnia zajęła się zaś obsługą kilku tysięcy gości podczas telewizyjnego „Turnieju Miast”, kiedy mieszkańcy Słubic zmierzyli się w różnych konkurencjach z mieszkańcami mazurskiego Pisza. Rywalizacja moderowana przez popularnego aktora Bronisława Cieślaka (odtwórcę roli porucznika Borewicza) zakończyła się zwycięstwem 4:2 dla Słubic.
Pod koniec 1987 r. zasób lokalowy zarządzany przez Spółdzielnię wydawał się imponujący: bar „Rondo” przy ul. 1 Maja (H. Sołtysik), restauracja „Lubusz” przy ul. Dąbrówki 1 (D. Domagała, Z. Sowińska, Z. Szleszyńska), sklep nr 2 „Merkury” przy al. Młodzieży Polskiej (R. Korecka, B. Rabenda), restauracja „Odra” przy Placu Przyjaźni (w remoncie generalnym), sklep nr 1 „Jubilat” przy Placu Przyjaźni (H. Zelek, M. Woźniak), sklep chemiczny nr 22 przy Placu Wolności (Jadwiga Olechno, K. Wypszał), skup opakowań szklanych przy Placu Wolności (Z. Dobrowolska), piekarnia przy ul. Powstańców Wlkp. 2 (Franciszek Miś, Krystyna Szamotulska), stołówka „Komes” przy ul. Wojska Polskiego (A. Kinal, A. Pysiak, B. Ulińska) i wiele innych. W sumie dawało to 34 lokale na terenie całego miasta oraz ośrodek wypoczynkowy przy ul. Bałtyckiej w Mrzeżynie.
Dla porównania w tym samym czasie Stowarzyszenie Prywatnego Handlu miało 42 placówki, Przedsiębiorstwo Upowszechniania Prasy i Książki „Ruch” - 14 kiosków, Gminna Spółdzielnia w Słubicach - 12 placówek, Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Handlu Wewn. - 8 placówek, Państwowe Gospodarstwo Rolne „Białe” - 3 sklepy, Przedsiębiorstwo Eksportu Wewnętrznego „Pewex” i Wojskowa Centralna Handlowa – po 2 sklepy, a Cepelia, PTHM „Polmozbyt” i Spółdzielnia Pracy „Przyjaźń” – po 1 sklepie.
W styczniu 1988 r. Władysław Warchoł wysłuchał wspomnień Jana Dzikowskiego, Jana Galimskiego, Franciszka Karalusa i Władysławy Walewskiej, których zapis stanowi obecnie bogate źródło wiedzy na temat historii PSS „Społem” w Słubicach.
Transformacja ustrojowa
W ciągu 1990 r. liczba placówek Spółdzielni spadła o 50%. 1 stycznia tegoż roku było ich 33 (21 detalicznych, 9 gastronomicznych, 2 produkcyjne i 1 usługowa), zaś 31 grudnia - już tylko 16 (6 detalicznych, 7 gastronomicznych, 2 produkcyjne i 1 usługowa). Prywatyzacji uległy m.in. sklep „Jubilat” oraz restauracja „Odra”. Liczbę pracowników Spółdzielni zredukowano z 255 do 211, w tym pracowników administracyjnych - z 21 do 18.
26 stycznia 1991 r. pracownicy Spółdzielni obecni na akademii wewnętrznej z okazji „Dnia Handlowca” wystosowali rezolucję do Marszałka Sejmu RP Mikołaja Kozakiewicza w proteście przeciwko zapisom przyjętej ustawy z dnia 22 grudnia 1990 r. o opodatkowaniu wzrostu wynagrodzeń (Dz.U. 1991 nr 1 poz. 1). Chodziło o niezadowolenie ze zróżnicowania skali tzw. „popiwku” ze względu na formę własności przedsiębiorstwa. Spółdzielcy żądali traktowania na równi z innymi podmiotami. Pod rezolucją podpisało się 41 osób, m.in. Grzegorz Jezierski i Władysław Warchoł.
W 2006 r. PSS „Społem” w Słubicach świętowała 50-lecie istnienia. Z tej okazji wydano specjalną broszurę, w której zawarto podstawowe informacje na temat historii przedsiębiorstwa.
Rok 2011: komercjalizacja spółdzielni
20 listopada 2011 r. PSS „Społem” w Słubicach zakończyła działalność, a 20 grudnia 2011 r. Sąd Rejonowy VIII Wydział Gospodarczy KRS w Zielonej Górze wykreślił ją z rejestru sądowego. Na bazie spółdzielni powstała spółka Społem Słubice sp. z o.o. siedzibą przy ul. 1 Maja 6 w Słubicach. Więcej informacji o spółce kierowanej przez prezesa Stanisława Karpowicza można znaleźć na stronie internetowej: www.slubice.spolem.org.pl
Przy pisaniu artykułu wykorzystano m.in. materiały zakładowe PSS „Społem” dostępne w Dziale Regionalnym Biblioteki Publicznej Miasta i Gminy w Słubicach.
