W ścisłym sąsiedztwie Słubic znajduje się Świecko - szczególne miejsce nasiąkłe krwią wielu niewinnych ludzi, przez 40 miesięcy zmuszanych do nadludzkiej pracy. Z pewnością warto pamiętać o historii tej miejscowości.
Niegdyś do tej niewielkiej podfrankfurckiej wioski Świecko (Schwetig) prowadziła ulica zwana Schwetiger Weg, czyli dzisiejsza ul. Powstańców Wielkopolskich. W 1910 miejscowość liczyła 596 mieszkańców, w 1933 – 613, zaś w roku wybuchu II wojny światowej – już 624.
W październiku 1940 r. na terenie wioski Gestapo utworzyło obóz pracy przymusowej pod nazwą Arbeitserziehungslager „Oderblick” in Schwetig (obóz pracy wychowawczej „Spojrzenie na Odrę” w Świecku). Był to jeden z 34 tego typu obozów, których więźniowie rozbudowywali autostradę na odcinku Frankfurt nad Odrą – Poznań (odcinek Berlin-Frankfurt nad Odrą został zakończony w 1937 r.). Był to także jeden z 25 obozów pracy w okręgu rządowym znanym jako Regierungsbezirk Frankfurt (Oder).
Niemcy, decydując się we wrześniu 1940 r. na stworzenie obozu, mieli na względzie chęć wykorzystania taniej siły roboczej, na której przybycie liczyli w związku z nieuchronnym konfliktem zbrojnym przeciwko ZSRR. Poszerzanie „przestrzeni życiowej” na Wschodzie przez nazistów wiązało się bowiem z rzeszami ludzi pojmanych podczas zbrojnych działań.
Do tworzenia obozu wykorzystano istniejące już od 1938 r. budynki noclegowe budowniczych autostrady w kierunku Poznania. Komendantem został SS-Obersturmführer Schneider, zaś jego zastępcą – SS-Stabsscharführer Willi Dietrich. Sama nazwa obozu była cyniczna i myląca, ponieważ bliżej było mu do obozu koncentracyjnego niż do obozu pracy wychowawczej: ciężkie warunki bytowe, rygor pracy, wieże wartownicze i płot z drutem kolczastym.
Pracowali w nim Polacy, Belgowie, Bułgarzy, Holendrzy, Jugosłowianie, Francuzi, Rosjanie, Ukraińcy, Włosi i inni (od 1942 r. także Niemcy, a od jesieni 1944 r. na masową skalę obywatele ZSRR). W domu sołtysa odbywały się przesłuchania prowadzone przez nazistowską Tajną Policję Państwową. Można przypuszczać, że w okolicach dawnego obozu znajduje się kilka masowych grobów, chociażby na terenie dawnego wiejskiego cmentarzyska. Na pobliskim Wzgórzu Owczarskim (Schäfereiberg) wznosiła się wieża Bismarcka, z której paleniska co jakiś czas unosił się charakterystyczny dym.
Dokładna liczba ofiar obozu nie jest znana, ale z pewnością były to tysiące ludzkich istnień. Ludzi dziesiątkowały trudne warunki życia i pracy, choroby, głód etc. Praca nierzadko trwała 14 godzin na dobę, także w niedziele. Nieco lżejsze warunki bytowe miały kobiety. Baraki były przeznaczone dla 400 osób, ale liczba osadzonych szybko przekroczyła tę granicę i wszystkim doskwierało przeludnienie. Zmarli więźniowie byli kremowani we Frankfurcie bądź od razu grzebani w podobozowym lesie.
Obóz został zamknięty w styczniu 1945 r. 30 stycznia tegoż roku miał miejsce tzw. Marsz Śmierci (Todesmarsch), podczas którego około 1.600 więźniów opuściło baraki w Świecku i udało się w 7-tygodniowy marsz w kierunku obozu koncentracyjnego Sachsenhausen. Ci, którym udało się przeżyć, pracowali na lotnisku w Poczdamie. Marsz kontynuowali przez Buchenwald do obozu koncentracyjnego Dachau. Ocalałych, którzy dotarli do Bawarii, wyzwoliła ponoć armia amerykańska.
Około 70 niezdolnych do marszu osób pozostało na miejscu w Świecku - ich ciała strawił ogień rozniecony przez administrację likwidowanego obozu. Niemcy chcieli w ten sposób zatrzeć ślady swoich zbrodni przed nacierającą od strony Rzepina Armią Czerwoną. 2 lutego 1945 r. ostatni niemieccy mieszkańcy Świecka zostali ewakuowani w kierunku północnym. Dzień później Świecko zostało zajęte przez radziecką 77 Dywizję Strzelców Gwardii.
Wśród osadzonych w obozie był m.in. Ralf Dahrendorf (1929-2009), po wojnie wpływowy polityk FDP i urzędnik zachodnioniemieckiego MSZ z siedzibą w Bonn.
Losy dawnego obozu w Świecku były przedmiotem badań Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, szczególnego organu Ministerstwa Sprawiedliwości powołanego w 1945 r. W czasach PRL i NRD temat ten popadł jednak w zapomnienie. Pomnik ku czci ofiar postawiono dopiero w 1977 r. Dawny plac apelowy zdążył w międzyczasie zarosnąć topolami. 13 listopada 1995 r. w Świecku zakończono budowę Terminala Odpraw Celnych. W 1997 r. na łamach frankfurckiej „Märkische Oderzeitung” dr Wiktor Lemiesz opublikował zdobyte przez siebie wspomnienia osób, które przeżyły „piekło” Świecka.
19 lutego 2000 r. w Collegium Polonicum w Słubicach odbyła się konferencja historyczna poświęcona tematowi obozu, zorganizowana z inicjatywy stowarzyszenia „Projekt Deutsch-Polnische Geschichte e.V.”. Wśród uczestników konferencji znaleźli się m.in. więzień obozu z 1942 r. Nikolai Liwkowski (potem zamieszkał w Starościnie) oraz frankfurcki historyk Horst Joachim. Jak na razie niestety nie ma artykułu na temat Świecka w zeszytach-półrocznikach Towarzystwa Historycznego we Frankfurcie nad Odrą.
Badania nad historią obozu prowadzi obecnie Instytut Historii Stosowanej we Frankfurcie nad Odrą, a w szczególności jego członek Matthias Diefenbach – absolwent Wydziału Kulturoznawstwa Europejskiego Uniwersytetu Viadrina, który prześledził w tym celu m.in. akta dawnego Reichsautobahnamt Berlin. Diefenbach związany jest ze Świeckiem nie tylko hobbistycznie, ale i prywatnie, ponieważ dwie jego prababcie mieszkały w tej miejscowości.
Jesienią 2007 r. Gmina Słubice odsłoniła tablicę z 60 nazwiskami znanych imiennie ofiar Arbeitserziehungslager „Oderblick”.Na 6 marca 2011 r. zaplanowana jest wycieczka rowerowa do terenu byłego obozu, organizowana przez Uniwersytet Ludowy VHL Frankfurt (Oder) przy kooperacji z ADFC i biurem „Heimatreise”. Wycieczkę poprowadzą Peter Hauptmann i wspomniany wcześniej Matthias Diefenbach. To będzie doskonała okazja, by dowiedzieć się czegoś nowego o historii podsłubickiej wioski...
Roland Semik.
Przy pisaniu artykułu wykorzystano źródła tj. m.in.:
- Akta Muzeum Viadriny we Frankfurcie nad Odrą;
- Array: Erinnerungen an das Lager „Oderblick”, w: Märkische Oderzeitung z 01.12.2009;
- Bosschaart, Jan: In Schwetig nahe Frankfurt (Oder) wurden zwischen 1940 und 1945 Tausende Zwangsarbeiter gequält und getötet; w: Märkische Allgemeine z 16.01.2010;
- Hreczuk, Agnieszka: Schwieriges Gedenken, w: Tagezeitung Berlin z 08.05.2008;
- Jaeschke, Gerhard/ Schieche, Manfred: Ziebingen und Umgebung- der wendische Winkel im Sternberger Land, 2009, s. 364-368;
- Kleinert, Carola/ Fehlau, Brigitte: Bericht des ehemaligen Zwangsarbeitslagers Nikolai Liwkowski (artykuł z 01.03.2000 w serwisie www.wsws.org);
- Kleinert, Carola/ Fehlau, Brigitte: Die Geschichte des ehemaligen Gestapo-Lagers „Oderblick” in Schwetig/ Świecko, (artykuł z 01.03.2000 w serwisie www.wsws.org);
- Mnichowski, Przemysław: obozy pracy wychowawczej w systemie hitlerowskich obozów koncentracyjnych na przykładzie Brójec (Bratz) i Świecka (Schwetig); w: Benyskiewicz, Joachim (red.): Prawda i Pamięć. O pracach badawczo-śledczych Okręgowej Komisji badania Zbrodni przeciwko narodowi Polskiemu, Zielona Góra 1995, s. 52-68;
- Schreiber, Jörg: Das vergessene Arbeitslager an der Oderbrücke.
