Mimo, że to „temat rzeka”, to postaram się wspomnieć przynajmniej o najważniejszych przykładach…
Podstawą ochrony dziedzictwa kulturowo-historycznego Słubic bez wątpienia powinna być Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 23 lipca 2003 r. Jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw miało miejsce 17 września 2003 r., zaś jej zapisy weszły w życie 2 miesiące później. Zgodnie z ustawą do obowiązków samorządu lokalnego należy ochrona zabytków znajdujących się na terenie gminy. Gmina musi dbać o „zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie”, a także zapobiegać „zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków” (art. 4 UOZOZ).
Pewną nowość wprowadziła nowelizacja UOZOZ z 2010 r, która dostosowała prawo polskie w tym zakresie do prawa Unii Europejskiej. Jak poinformował mnie dr Grzegorz Podruczny „jeśli chodzi o objęcie konkretnych obiektów ochroną konserwatorską, to najpierw należy sprawdzić, czy już nie są. Wprawdzie na pewno nie są wpisane do rejestru zabytków, ale mogą się znajdować w Gminnej Ewidencji Zabytków (Słubice zdaje się posiadają takową, a na pewno powinny posiadać). Od ubiegłorocznej nowelizacji Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami ochronie podlegają również te obiekty, ich ochronę powinno się uwzględniać w decyzjach o pozwoleniu na budowę i decyzjach o warunkach zabudowy”.
Jak trafnie zauważył dr Podruczny zespół stadionu, a także ruiny wieży kleista, cmentarz żydowski oraz „historyczne kamienice zlokalizowane wzdłuż głównych ulic w Słubicach (Jedności Robotniczej, Kopernika, 1-go Maja, Wojska Polskiego, Słowiańska, Kościuszki, Żeromskiego oraz Plac Przyjaźni)” są wymienione jako wartościowe obiekty historyczne w "Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Słubice" z 2010 roku. Jest to więc pewne „zaczepienie” w razie ewentualnych działań (w celu szerszej opieki konserwatorskiej – przyp. red.).
Spis rejestrów i ewidencji prowadzonych przez Gminę Słubice dostępny jest w Biuletynie Informacji Publicznej: http://bip.slubice.pl/?c=184 Spis ten ostatni raz aktualizowano 16 miesięcy temu i zgodnie z nim Gmina Słubice Gminnej Ewidencji Zabytków jeszcze nie prowadzi. Na dostosowanie się do ubiegłorocznej nowelizacji gminy mają 2,5 roku (art. 6 w związku z art. 7 Ustawy z 18 marca 2010 r. o zmianie UOZOZ). Wydaje się jednak bezsporne, że ze stworzeniem takiej ewidencji nie warto czekać do ostatniej chwili.
Do skutecznej opieki nad miejscami zabytkowymi niezbędna jest ścisła współpraca gminy z Wojewódzkim Urzędem Ochrony Zabytków w Zielonej Górze. Wskazany jest również kontakt z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego a zwłaszcza z Narodowym Instytutem Dziedzictwa.
Uchwała Nr XXXIII/319/05 z 31 sierpnia 2005 r. określa zasady udzielania dotacji z budżetu Gminy Słubice na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków. Problem w tym, że większość słubickich zabytków widnieje wyłącznie w ewidencji zabytków, a nie w rejestrze… Wiadomo, że dotację tego typu przyznano na prace budowlane przy kościele filialnym pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Golicach (uchwała Nr LIV/499/10 z 26 sierpnia 2010 r.). W praktyce jednak wspomniana uchwała nie ma zbyt szerokiego zastosowania.
Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego gminy Słubice w obrębie miejscowości Golice i Lisów został przyjęty uchwałą RM w Słubicach Nr V/40/07 z 28 marca 2007 r. Nierzadkie odniesienia w sprawie historycznych obiektów Gminy Słubice znajdują się w Strategii Rozwoju Gminy Słubice na lata 2007-2013, przyjętej uchwałą Nr XVI/125/07 z 28 grudnia 2007 r.
Uchwałą Nr XXIV/217/08 z 27 sierpnia 2008 został przyjęty miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego terenu osiedla „Transportowa” w gminie Słubice (rozdział 5 uchwały traktuje o zasadach ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej). Tego samego dnia przyjęto uchwałę Nr XXIV/218/08 w sprawie miejscowego zagospodarowania przestrzennego wsi Nowe Biskupice (również i ta uchwała zawiera rozdział o zasadach ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej).
Zarządzeniem 17/11 Burmistrza Słubic z 25 stycznia 2011 r. został powołany Zespół Zadaniowy ds. opracowania projektu Strategii Promocji i Marketingu Gminy Słubice. Miejmy nadzieję, że w dokumencie tym znajdą się zapisy na temat dziedzictwa regionalnego oraz promocji gminy poprzez turystykę krajoznawczą. W kwestii tego postulatu mam już poparcie wielu osób, m.in. dyrektora administracyjnego Collegium Polonicum dra Krzysztofa Wojciechowskiego.
Na koniec warto wspomnieć o III sektorze, czyli o organizacjach pozarządowych. Dbałość o słubickie dziedzictwo kulturowo-historyczne znalazło się w statutach wielu miejscowych organizacji, m.in. w projekcie statutu Stowarzyszenia Inicjatyw Lokalnych „Pro’vincia” oraz uchwalonym już statucie Stowarzyszenia Nasza Mała Ojczyzna w Słubicach. Bardzo to cieszy, a cieszyć będzie jeszcze bardziej, jak za deklaracjami będą szły i czyny.
Przy pisaniu artykułu wykorzystano źródła tj. m.in.:
- Rymaszewski, Bohdan, Polska ochrona zabytków, 2005.
- http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20031621568 (Internetowy System Aktów Prawnych)
- http://www.nid.pl/idm,175,gminna-ewidencja-zabytkow.html (Oficjalny serwis Narodowego Instytutu Dziedzictwa)
