TEMAT:

Decyzja o umieszczeniu osoby bliskiej w domu pomocy społecznej nie jest łatwa, jednak czasami jest to konieczność i jest jedyną możliwością zapewnienia takiej osobie codziennej pomocy oraz odpowiednich warunków życia. W większości przypadków przyjęcie do domu pomocy społecznej odbywa się zgodnie z wolą pensjonariusza. Zdarzają się jednak takie sytuacje, w których osoba nie chce, bądź nie jest w stanie świadomie wyrazić zgody na umieszczenie w domu opieki, choć z uwagi na chorobę albo wiek nie jest zdolna sama o siebie zadbać. Czy stanowi to przeszkodę do przyjęcia takiej osoby do domu pomocy społecznej?

Przesłanki i procedurę umieszczenie osoby w domu pomocy społecznej regulują przepisy ustawy o pomocy społecznej i ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. Osoba, która wskutek choroby psychicznej lub upośledzenia umysłowego nie jest zdolna do zaspokajania swoich podstawowych potrzeb życiowych i nie ma możliwości korzystania z opieki innych osób oraz potrzebuje stałej opieki i pielęgnacji, lecz nie wymaga leczenia szpitalnego, może być za jej zgodą lub zgodą jej przedstawiciela ustawowego przyjęta do domu pomocy społecznej. Choć z przepisów prawa polskiego nie wynika wprost taki obowiązek, to aby osoba została umieszczona w domu pomocy społecznej zawsze konieczne jest uzyskanie zgody sądu opiekuńczego miejsca zamieszkania tej osoby. Zgodnie z wyrokiem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (skarga nr 45026/07) obowiązek uzyskania zgody sądu dotyczy także tych przypadków, gdy wniosek dotyczy osoby ubezwłasnowolnionej częściowo lub całkowicie. Należy pamiętać, że w domu pomocy społecznej może zostać umieszczona także osoba, która nie jest ubezwłasnowolniona.

Jeżeli osoba, której dotyczy wniosek lub jej przedstawiciel ustawowy nie wyrażają zgody na przyjęcie jej do domu pomocy społecznej, a brak opieki zagraża życiu tej osoby, organ do spraw pomocy społecznej (np. MOPS, GOPS) może wystąpić do sądu opiekuńczego miejsca zamieszkania tej osoby z wnioskiem o przyjęcie do domu pomocy społecznej bez jej zgody. Z takim wnioskiem może wystąpić również kierownik szpitala psychiatrycznego, jeżeli przebywająca w nim osoba jest niezdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a potrzebuje stałej opieki i pielęgnacji, natomiast nie wymaga dalszego leczenia w tym szpitalu. Jeżeli osoba wymagająca skierowania do domu pomocy społecznej ze względu na swój stan psychiczny nie jest zdolna do wyrażenia na to zgody, o jej skierowaniu do domu pomocy społecznej orzeka sąd opiekuńczy.

W sytuacji, gdy osoba nie ma opiekuna prawnego czy przedstawiciela ustawowego sąd opiekuńczy ustanawia pełnomocnika z urzędu w osobie adwokata lub radcy prawnego, który będzie reprezentował prawa tej osoby. W toku postępowania przeprowadza się dowód z opinii biegłego psychiatry, który bada czy osoba ta jest w stanie zaspokajać podstawowe potrzeby życiowe, czy potrzebuje stałej opieki i pielegnacji, czy wymaga leczenia szpitalnego, a jeśli nie, to czy jest wskazane umieszczenie jej w domu pomocy społecznej. W toku postępowania sąd na ogół przesłuchuje świadków, np. rodzinę czy sąsiadów.

W celu zapewnienia odpowiedniej opieki w czasie trwania postępowania możliwe jest również wydanie przez sąd postanowienia o umieszczenie osoby w domu pomocy społecznej na czas trwania postępowania sądowego. Postanowienie to jest wydawane w sytuacji, gdy zostanie uprawdopodobnione, że istnieją przesłanki do umieszczenia tam osoby, której dotyczy wniosek. Takie postanowienie nie jest jednak ostateczne i postanowienie kończące postępowanie w sprawie umieszczenia osoby w domu pomocy społecznej może być odmienne.

Łukasz Rostankowski