TEMAT:

W postępowaniu cywilnym strony postępowania, będące dysponentami toczącego się procesu, mogą skorzystać z szerokiego spektrum dowodów. Wśród nich, obok dowodu z przesłuchania stron, z zeznań świadków, czy też dowodu z dokumentów, jest również dowód z opinii biegłego. Choć kodeks postępowania cywilnego nie dokonuje gradacji dowodów w oparciu o ich moc dowodową, tym niemniej dowód z opinii biegłego jest w praktyce jednym najdonośniejszych w procesie.

Istota opinii biegłego
Cechą wyraźnie odróżniającą opinię biegłego spośród pozostałych środków dowodowych jest to, że sięga się po nią w wypadkach wymagających wiedzy specjalnej, np. z zakresu psychiatrii, rekonstrukcji kolizji, wypadków i zdarzeń drogowych czy też wyceny i szacowania nieruchomości.
Opinia biegłego jest osądem wyrażonym przez osobę niezależną, niemającą interesu prawnego związanego z rozstrzygnięciem sprawy. Biegły może natomiast ułatwić sądowi właściwą ocenę danej sprawy poprzez udzielenie fachowych informacji. Podkreślić należy, że biegli sądowi, podobnie jak świadkowie, wypowiadają się jedynie co do okoliczności faktycznych sprawy.
Zgodnie z niekwestionowanym stanowiskiem Sądu Najwyższego, opinią biegłego jest wyłącznie opinia sporządzona przez osobę wyznaczoną przez sąd. Nie może być traktowana jako dowód w postępowaniu opinia biegłego (w tym również biegłego stałego) sporządzona na polecenie strony i złożona do akt sądowych. Prywatne ekspertyzy opracowywane na zlecenie stron, przed postępowaniem lub w jego toku, należy traktować jako wyjaśnienie stanowiące poparcie, z uwzględnieniem wiadomości specjalnych, stanowiska stron.

Tryb powołania biegłego
Wydanie przez sąd postanowienia w przedmiocie dopuszczenia dowodu z opinii biegłego poprzedza wysłuchanie wniosków stron co do liczby biegłych. Po wysłuchaniu stron sąd może wezwać jednego lub kilku biegłych w celu zaciągnięcia opinii.
W sytuacji, gdy sprawa nie ma charakteru szczególnie skomplikowanego lub interdyscyplinarnego, sąd, celem zasięgnięcia opinii, najczęściej powołuje jednego biegłego. W przeciwnym razie, powołuje kilku biegłych, którzy mogą wydać opinię łączną, ale również każdy biegły z osobna może przedstawić oddzielną opinię.
Biegły może być powołany przez sąd z listy biegłych sądowych (stałych) prowadzonych przez prezesa sądu okręgowego lub spośród innych bezstronnych osób posiadających odpowiednie kwalifikacje (biegły ad hoc).
Biegły może odmówić sporządzenia opinii tylko z powodu przyczyn jakie uprawniają świadka do odmowy zeznań, a także przeszkód, które uniemożliwiają wydanie opinii, np. z uwagi na długoterminowy wyjazd lub długotrwałą chorobę.

Forma sporządzenia opinii biegłego
Opinia biegłego może zostać sporządzona ustnie lub na piśmie. Decyzja w tym względzie należy do sądu, który podejmuje ją rozpatrując stopień trudności kwestii poruszanych w opinii. Zauważyć należy, że przepisy kodeksu postępowania cywilnego przyznają sądowi możliwość żądania ustnego wyjaśnienia opinii złożonej na piśmie od tych samych lub innych biegłych. Taka sytuacja możliwa jest wtedy, gdy przedstawiona przez biegłego opinia wymaga szerszej argumentacji, z którą mają prawo zapoznać się strony postępowania. Ponadto, sąd w razie zaistnienia potrzeby, może zażądać dodatkowej opinii od tych samych lub od innych biegłych. Dodatkowa opinia w praktyce rozstrzyga o wątpliwościach, które pojawiły się w wyniku sporządzania podstawowej opinii, albo wyjaśnia sprzeczności pomiędzy odmiennymi wnioskami zawartymi w opiniach sporządzonych przez kilku biegłych na wcześniejszym etapie postępowania dowodowego.
Sąd może również zażądać dowodu z opinii instytutu naukowego lub naukowo-badawczego. Dopuszczenie takiego dowodu jest uzasadnione nie tylko wtedy, gdy przeprowadzenie specjalistycznych badań umożliwi ustalenie zawiłego i złożonego stanu faktycznego sprawy, lecz także w przypadku, gdy nie da się usunąć w inny sposób sprzeczności we wcześniej sporządzonych opiniach. Wysoce wyspecjalizowana jednostka, jaką jest instytut naukowy lub naukowo - badawczy może pełnić funkcję eksperta w wyjaśnieniu wątpliwości i rozbieżności między stanowiskami zajętymi przez biegłych.

Znaczenie opinii biegłego
Sąd nie jest związany z opinią biegłego i tak jak inne środki dowodowe: przesłuchanie stron postępowania, zeznania świadków, dowód z dokumentów podlega swobodnej ocenie dowodów. Sąd dokonuje oceny dowodów, zgodnie z art. 233 § 1 kodeksu postępowania cywilnego, który stanowi, iż sąd ma obowiązek dokonać oceny wiarygodności i mocy dowodów według własnego przekonania, a zatem swobodnie, na podstawie wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego zebranego w toku postępowania. Dokonując oceny musi przeanalizować cały materiał dowodowy zebrany w toku postępowania i dokonanie oceny czy biegły przedstawił w opinii w sposób logiczny tok swojego rozumowania, prowadzący do sformułowania końcowych wniosków. Ponadto, w odniesieniu do opinii biegłego istnieją szczególne kryteria oceny w postaci: poziomu wiedzy biegłego, podstawy teoretyczne opinii, sposób motywowania zawartego w niej stanowiska, zgodności z zasadami logiki i wiedzy powszechnej.

Choć w praktyce sąd bardzo często uwzględnia opinie biegłych w całości i stają się one podstawą ustalenia stanu faktycznego w sprawie, to pamiętać należy, że to sędzia jest najwyższym biegłym, a treść opinii nie jest dla sądu wiążąca. Poza tym istnieje możliwość wnioskowania do sądu o zlecenie biegłemu sporządzenie opinii uzupełniającej na piśmie lub wezwanie biegłego na rozprawę celem ustnego uzupełnienia opinii, a także powołanie kolejnego biegłego.

Wiesław Adamski