TEMAT:

Ustawą z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz. U. z dnia 17 lutego 2016 r. poz. 195) (dalej: p.p.w.d.) do polskiego systemu prawnego zostało wprowadzone nowe świadczenie wychowawcze, realizujące program ,,Rodzina 500 plus”, w opinii publicznej znane jako 500 plus. Zgodnie z zamiarem ustawodawcy, istotą tego świadczenia pieniężnego jest wsparcie finansowe rodzin mających na utrzymaniu dzieci w wieku do osiemnastego roku życia poprzez zmniejszenie obciążeń finansowych związanych z wychowywaniem dzieci.

Niewątpliwie, świadczenie wychowawcze wydatkowane zgodnie z jego przeznaczeniem, a więc w celu zaspokojenia potrzeb dzieci, stanowi olbrzymi zastrzyk finansowy dla budżetu rodziny. Z drugiej jednak strony, co nieuniknione w przypadku świadczeń rodzinnych, powstała groźba wykorzystywania przez rodziców środków uzyskanych z programu „Rodzina 500 plus” na cele własne, w żaden sposób niezwiązane z utrzymaniem potomstwa.

Okazało się, że pojawił się również inny problem, którego nie przewidział ustawodawca – niektórzy z rodziców uznali, że uzyskanie świadczenia wychowawczego wyręcza ich z obowiązku świadczenie alimentacyjnego, do którego są zobowiązani. W konsekwencji do sądów wpłynęła lawina pozwów o obniżenie alimentów. Ich autorzy powoływali się na art. 4 ust. 1 ustawy p.p.w.d, zgodnie z którym świadczenie wychowawcze stanowi częściowe pokrycie wydatków związanych z utrzymaniem dziecka. Argumentacja ta była podnoszona także w sprawach o podwyższenie alimentów jako przesłanka do oddalenia powództwa. Część sądów przychyliło się do tego zarzutu i wobec uzyskania świadczenia wychowawczego, alimenty – mimo wzrostu potrzeb małoletniego dziecka – pozostawały na dotychczasowej wysokości. Czy słusznie?

Istota świadczenia alimentacyjnego

Kwestie obowiązku alimentacyjnego są regulowane przez przepisy ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9 , poz. 59 ze zm.) (dalej: k.r.o.), a mianowicie art. 128 i nast. Obowiązek alimentacyjny, a więc obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Zgodnie natomiast z art. 139 § 1 k.r.o., obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych (dzieci, wnuki, prawnuki) przed wstępnymi (rodzice, dziadkowie, pradziadkowie), a wstępnych przed rodzeństwem; jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych - obciąża bliższych stopniem przed dalszymi. Dzięki postanowieniom art. 130 k.r.o. osoba może żądać nałożenia obowiązku alimentacyjnego na małżonka po rozwiązaniu małżeństwa lub separacji.

W praktyce najdonioślejszą rolę spełniają przepisy dotyczące obowiązku alimentacyjnego, który ciąży na rodzicach względem dzieci. Pomijając nadzwyczajną sytuację, gdy dochody z majątku dziecka są wystarczające do pokrycia kosztów jego utrzymania i wychowania, rodzice są obowiązani świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie. Poza powyższym wypadkiem uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku. Najogólniej biorąc, w niedostatku znajduje się ten, kto nie może własnymi siłami zaspokoić swych usprawiedliwionych potrzeb, w szczególności nie ma niezbędnych ku temu środków i nie może ich uzyskać przy wykorzystaniu swoich możliwości zarobkowych. Zakres (a więc wysokość) świadczeń alimentacyjnych zależy od dwóch czynników: usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego.

Istotnym jest, że zgodnie z treścią art. 138 k.r.o., w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego, co oznacza, że można żądać podwyższenia, obniżenia lub wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego. Zmiana stosunków może dotyczyć tak osoby uprawnionej, jak i osoby zobowiązanej do alimentacji, np. ojca. Natomiast zakres zmiany może dotyczyć pogorszenia lub poprawy ich sytuacji finansowej, co w konsekwencji może być podstawą do zmiany wyroku alimentacyjnego. Ważne jest aby zmiana miała charakter istotny.

Wpływ świadczenia wychowawczego na obowiązek alimentacyjny

Prawnicy oceniając wpływ świadczenia wychowawczego na obowiązek alimentacyjny podzielili się na dwie grupy. Jedna z nich uznała, że przyznania tego świadczenia stanowi quasi majątek dziecka, a co za tym idzie powinna być uwzględniona przy ustalaniu kosztów utrzymania dziecka. W ich ocenie, przyznanie środków z programu „Rodzina 500 plus” może być przesłanką do wniesienia pozwu o obniżenia alimentów, a także spowodować, że sąd odmówi ich podwyższenia. Przeciwnicy tego stanowiska wskazali, że choć zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy p.p.w.d., celem świadczenia wychowawczego jest częściowe pokrycie wydatków związanych z wychowywaniem dziecka, w tym z opieką nad nim i zaspokojeniem jego potrzeb życiowych, to uzyskanie tego świadczenia nie może wpływać na wysokość obowiązku alimentacyjnego zobowiązanego wobec osoby uprawnionej. Zwrócili oni uwagę na okoliczność, iż przyjęcie, że uzyskanie świadczenia wychowawcze wpływa na wysokość obowiązku alimentacyjnego zobowiązanego, doprowadziłoby do kuriozalnej sytuacji: osobą czerpiącą zyski ze świadczenia wychowawczego byłby rodzic zobowiązany do alimentowania, a nie dziecko. Założenie takie uznali za niedopuszczalne, albowiem w tym przypadku, z punktu widzenia sytuacji rodzica wychowującego dziecko, jego sytuacja pozostałaby niezmieniona, a ze środków korzystałby drugi rodzic, który zostałby zwolniony z obowiązku uiszczania alimentów, a przecież nie taki cel przyświecał ustawodawcy.

Powstały problem został również dostrzeżony przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudę, który z końcem kwietnia 2016 r. skierował do Sejmu projekt nowelizacji ustawy. Zawarł w niej postanowienie, zgodnie z który świadczenie z programu „Rodzina 500 plus” nie będzie wpływało na obniżenie świadczeń alimentacyjnych. Dnia 10 czerwca 2016 r. Sejm uchwalił nowelizację Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz niektórych innych ustaw, z jej najważniejszą zmianą, w myśl której świadczenie wychowawcze z programu „Rodzina 500 plus”, wprowadzone ustawą z 11 lutego 2016 r. p.p.w.d., nie będzie wpływało na wysokość alimentów. Na początku nowelizacja została przyjęta bez poprawek przez Senat, a w dniu 26 lipca 2016 r. podpis na niej złożył Prezydent Andrzej Duda. Zmiany weszły w życie z upływem 14 dni od dnia ogłoszenia.

Reasumując, z chwilą wejścia w życie wspomnianej wyżej nowelizacji Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz niektórych innych ustaw ustały wszelkie wątpliwości dotyczące wpływu świadczenia wychowawczego wprowadzonego ustawą p.p.w.d. na obowiązek alimentacyjny. Pozwoli ona uniknąć ewentualnych rozbieżności w orzecznictwie sądów rodzinnych oraz zapewni stosowanie przepisów ustawy p.p.w.d. zgodnie z intencjami ustawodawcy, a więc uzyskanie świadczenia wychowawczego nie wpłynie już w żaden sposób na wysokość alimentów.

Łukasz Rostankowski