TEMAT:

Nulla poena sine lege. Ta sentencja prawnicza w dosłownym tłumaczeniu z języka łacińskiego oznacza, iż nie ma kary bez ustawy. Organy wymiaru sprawiedliwości działające w systemie prawa stanowionego mogą podjąć działania tylko w zakresie kompetencji, które przyznają im obowiązujące normy prawne. Oznacza to, że czyn nie jest karalny, jeśli nie istnieje norma prawna ustanawiająca sankcję za ten czyn. Co więcej, niedopuszczalne jest wymierzenie sprawcy kary, której za popełniony przez niego czyn ustawa nie przewiduje. Nie tylko zatem sam czyn musi być określony w ustawie, lecz również kara wymierzona za ten czyn musi dosłownie mieścić się w granicach przewidzianych w ustawie.
Podkreślenia wymaga, iż od powyższej zasady istnieją pewne, przewidziane przepisami prawa odstępstwa pozwalające na złagodzenie bądź obostrzenie wymierzonej oskarżonemu kary w wyjątkowych, przewidzianych w ustawie okolicznościach. Poniżej zostaną wskazane przesłanki, jakie musi spełnić oskarżony, by móc skorzystać z dobrodziejstwa nadzwyczajnego złagodzenia kary.
Nadzwyczajne złagodzenie kary polega na wymierzeniu kary łagodniejszej od jej dolnej granicy przewidzianej w sankcji lub wyboru kary łagodniejszego rodzaju wg zasad określonych w przepisach kodeksu karnego.
Niewątpliwie najistotniejszą modyfikacją dotyczącą odpowiedzialności karnej sprawców jest instytucja, z art. 60 § 3 K.k., zwana małym świadkiem koronnym. Jest to swoista alternatywa dla świadka koronnego wprowadzonego mocą ustawy z 25.06.1997 r. o świadku koronnym. Mimo wielu podobieństw, instytucje te są jednak od siebie bardzo różne, zarówno pod względem podmiotowym jak i przedmiotowym. Zasadnicza różnica dotyczy następstw zastosowania tego dobrodziejstwa. Kodeksowy świadek koronny, za owocną współpracę z organami ścigania, zostaje nagrodzony łagodniejszą karą lub nawet odstąpieniem od jej wymierzenia. Świadek ustawowy natomiast otrzymuje nie tylko bezkarność, ale także często nową tożsamość.
W świetle art. 60 § 3 K.k. sąd ma obowiązek nadzwyczajnego złagodzenia kary w stosunku do sprawcy działającego z innymi osobami w celu popełnienia czynu zabronionego, jeżeli ten ujawni wobec organu ścigania informacje dotyczące osób, które wraz z nim uczestniczyły w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności dotyczące jego popełnienia. Warunkiem niezbędnym dla zastosowania tego dobrodziejstwa jest również zaniechanie przestępczej działalności delatora. Przepis regulujący zastosowanie instytucji małego świadka koronnego nie zawiera żadnych ograniczeń co do formy, w jakiej sprawca powinien ujawnić informacje organowi ścigania. Chodzi tu jedynie o przekazanie przez sprawcę organowi powołanemu do ścigania przestępstw wiadomości, dotychczas temu organowi nieznanych lub takich, które – według wiedzy sprawcy – są temu organowi nieznane. Warunkiem koniecznym dla zastosowania instytucji małego świadka koronnego jest również jednolite i niezmienne dostarczanie wiedzy niezbędnej do poczynienia ustaleń faktycznych w sprawie. Sprawca, który odwołuje złożone wcześniej wyjaśnienia nie może liczyć na nadzwyczajne złagodzenie kary. Sprawca winien przekazać wszystkie, znane mu informacje, które mogą mieć znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy z uwzględnieniem roli, którą sam odegrał w popełnieniu czynu zabronionego. Zdaniem Sądu Najwyższego, jakakolwiek próba zatajenia swojego udziału przez sprawcę stanowi przeszkodę do zastosowania dobrodziejstwa z art. 60 § 3 K.k. Na zastosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary nie zasługują również informacje, których ujawnienie nie skutkuje rozbiciem grupy przestępczej. Dane ujawnione przez skruszonego przestępcę powinny stanowić taką pomoc dla organów ścigania, bez której nie pociągnięto by innych współsprawców do odpowiedzialności karnej.
Do zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary na podstawie art. 60 § 3 K.k. wystarczy, aby sprawca czynu współpracował, z co najmniej dwiema innymi osobami. Nie ma bowiem w tym zakresie żadnych ograniczeń wpływających na niemożność zastosowania tego dobrodziejstwa w stosunku do osób pełniących szczególne, nadrzędne role w grupie. Współudział jest pojęciem bardzo szerokim i obejmuje wszelkie zjawiskowe formy popełnienia przestępstwa w konfiguracji wieloosobowej, a więc: współsprawstwo, również kierownicze, sprawstwo polecające, a także pomocnictwo i podżeganie. Istotne jest natomiast, by wszystkie wyżej wymienione postacie współpracy dotyczyły konkretnego czynu zabronionego, a nie jakichś bliżej nieokreślonych wspólnych działań, które wpływają na popełnienie różnych przestępstw. Przepis z art. 60 § 3 K.k. nie zawiera również żadnych wyłączeń ani ograniczeń przedmiotowych. Oznacza to, że można go stosować do każdego przestępstwa karnego. Powyższe rozwiązanie prawne stwarza większe możliwości do zastosowania tego dobrodziejstwa, a jednocześnie skłonienia potencjalnego małego świadka koronnego do rezygnacji ze zmowy milczenia i solidarności wobec grupy. Przepis ten jest bez wątpienia reakcją ustawodawcy na niepokojący wzrost zjawiska przestępczości zorganizowanej, mającą na celu zwiększenie efektywności zwalczania tego procederu.
W zamian za owocną współpracę z organami ścigania mały świadek koronny może liczyć na nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet warunkowe zawieszenie jej wykonania.
Podkreślenia wymaga, iż dobrodziejstwo nadzwyczajnego złagodzenia kary nie jest zarezerwowane jedynie dla przestępców działających w grupie. Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary także w stosunku do sprawców, którzy nie przekazują żadnych istotnych informacji, nie mniej jednak zdaniem sądu zasługują, by dać im szansę.
Dzieje się tak w szczególności, gdy nawet najniższa i najłagodniejsza kara przewidziana za popełnione przez sprawcę przestępstwo byłaby niewspółmiernie surowa. Sytuacja taka może mieć miejsce gdy:
1. pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, szkoda została naprawiona lub pokrzywdzony i sprawca uzgodnili między sobą sposób naprawienia szkody,
2. przemawia za tym postawa sprawcy, w szczególności gdy czynił on starania o naprawienie szkody lub jej zapobieżenie,
3. sprawca przestępstwa nieumyślnego lub osoba mu najbliższa ponieśli poważny uszczerbek w związku z popełnionym przestępstwem.
Ponadto sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w stosunku do sprawcy młodocianego, gdy przemawiają za tym względy wychowawcze. W świetle przepisów prawa sprawcą młodocianym jest osoba, która w chwili popełnienia przestępstwa nie ukończyła 21 roku życia, a w chwili wyrokowania przez sąd I instancji nie ukończyła 24 roku życia.
Nadzwyczajne złagodzenie kary następuje zgodnie z poniższymi ustawowymi zasadami:
1) jeżeli czyn stanowi zbrodnię zagrożoną co najmniej karą 25 lat pozbawienia wolności, sąd wymierza karę pozbawienia wolności nie niższą od 8 lat,
2) jeżeli czyn stanowi inną zbrodnię, sąd wymierza karę pozbawienia wolności nie niższą od jednej trzeciej dolnej granicy ustawowego zagrożenia,
3) jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności nie niższa od roku, sąd wymierza grzywnę, karę ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności,
4) jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności niższa od roku, sąd wymierza grzywnę albo karę ograniczenia wolności.
Zgodnie z przepisami kodeksu karnego zbrodnia to umyślnie popełniony czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat trzech.

---

Reasumując należy podkreślić, iż sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych przez ustawę, bacząc, by jej dolegliwość nie przekraczała stopnia winy, uwzględniając stopień społecznej szkodliwości czynu oraz biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i wychowawcze, które ma osiągnąć w stosunku do skazanego. Wymierzając karę, sąd uwzględnia w szczególności motywację i sposób zachowania się sprawcy, rodzaj i rozmiar ujemnych następstw przestępstwa, właściwości i warunki osobiste sprawcy, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa i zachowanie się po jego popełnieniu, a zwłaszcza staranie o naprawienie szkody lub zadośćuczynienie w innej formie społecznemu poczuciu sprawiedliwości.

Nikt z nas nie jest nieomylny i każdemu może zdarzyć się popełnić jakiś błąd, należy jednak pamiętać, iż od nas samych i naszego zachowania zależy jaką przyjdzie nam ponieść karę.


Anna Winnicka - Skalniak