TEMAT:

Instytucja zachowku została wprowadzona przez ustawodawcę celem zabezpieczenia interesów osób najbliższych spadkodawcy przed niekorzystnymi rozporządzeniami majątkiem dokonanymi przez spadkodawcę w testamencie bądź też w formie poczynionych za życia darowizn. Ujmując rzecz najprościej, zachowek stanowi określony kwotowo ułamek wartość udziału spadkowego, który przypadałby spadkobiercy ustawowemu w przypadku dziedziczenia ustawowego. Niezwykle istotne jest, iż osobie pominiętej w testamencie - uprawnionej do zachowku nie przysługuje roszczenie o przeniesienie jakiegokolwiek składnika majątku wchodzącego w skład spadku. Osoba, której przysługuje prawo do zachowku może domagać się wyłącznie zapłaty na jej rzecz określonej kwoty pieniężnej stanowiącej ułamek wartości udziału spadkowego, jaki przysługiwałby jej przy dziedziczeniu ustawowym. 

Kiedy przysługuje zachowek?
Każdy uprawniony do zachowku może się o niego starać w sytuacji, gdy nie otrzymał należnej mu części spadku ani na skutek dziedziczenia ani darowizny poczynionej przez spadkodawcę za życia, a zaliczanej do masy spadku. Jednocześnie należy pamiętać, że istnieją sytuacje, gdy uprawniony uzyskał jedynie część należnego mu spadku, wówczas przysługiwać mu będzie roszczenie o zapłatę różnicy między tym co otrzymał, a faktycznie należnym mu zachowkiem.

Uprawnieni do zachowku
Zgodnie z obowiązującą literą prawa zachowek należy się najbliższej rodzinie, co do zasady zstępnym zmarłego (dzieciom, a w przypadku gdy nie dożyły one otwarcia spadku – ich dzieciom, wnukom itd.) oraz małżonkowi. W sytuacji, gdy zmarły nie posiadał dzieci, zachowek przysługiwać będzie małżonkowi oraz rodzicom zmarłego, którzy zostaliby powołani do dziedziczenia z mocy ustawy. Roszczenie o zachowek nie przysługuje jednak rodzeństwu spadkodawcy ani innym dalszym krewnym lub powinowatym spadkodawcy. Katalog osób uprawnionych do zachowku nie jest zatem szeroki, a dodatkowo może zostać jeszcze ograniczony. Prawo do zachowku nie przysługuje bowiem także osobom wydziedziczonym w testamencie, osobom uznanym orzeczeniem sądu za niegodnych dziedziczenia, osobom które odrzuciły bądź zrzekły się dziedziczenia, a także małżonkowi pozostającemu ze spadkodawcą w separacji, bądź przeciwko któremu spadkodawca przed śmiercią wystąpił z uzasadnionym wnioskiem o orzeczenie rozwodu bądź separacji z winy tego małżonka.

Pozbawienie prawa do zachowku
Pozbawienie uprawnionych prawa do zachowku poprzez wydziedziczenie możliwe jest jedynie w ustawowo określonych sytuacjach. Zgodnie z przepisami prawa spadkodawca może w testamencie pozbawić uprawnionych zachowku jeśli:
1. wbrew woli spadkodawcy postępują oni w sposób rażąco niezgodny z obowiązującymi normami społecznymi (do takich sytuacji zaliczają się akty przemocy, znęcanie czy nadużywanie alkoholu bądź środków odurzających),
2. dopuścili się oni względem spadkodawcy lub jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu, wolności bądź obrazy czci,
3. uporczywie i umyślnie nie dopełniali względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Przyczyna wydziedziczenia osoby uprawnionej do zachowku powinna wprost wynikać z treści sporządzonego testamentu. Istotne jest jednak, iż instytucja dziedziczenia nie podlega dziedziczeniu, tym samym dzieci i wnuki wydziedziczonego będą uprawnione do zachowku. Osoba wydziedziczona testamentowo może zakwestionować zasadność wydziedziczenia przed sądem i dowieść, że przyczyna wskazana w testamencie nie istniała lub, że spadkodawca przed śmiercią jej wybaczył.

Wysokość zachowku
Wysokość zachowku jest zależna od wartości części majątku, która należałaby się danej osobie w razie dziedziczenia ustawowego. Co do zasady opiewa na połowę wartości udziału spadkowego, jednak w przypadku małoletnich oraz osób trwale niezdolnych do pracy należny udział wynosi 2/3. Zanim przystąpimy do obliczania zachowku, w pierwszej kolejności musimy określić wartość całego majątku spadkodawcy, od którego ów zachowek ma zostać wyliczony. Składa się na niego nie tylko to, co zmarły posiadał w chwili śmierci ale także darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę za życia. Wyłączone są darowizny drobne oraz darowizny dokonane na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku, a dokonane przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku. Ponadto, przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych, chyba że darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego. Analogiczna sytuacja ma miejsce w przypadku obliczania zachowku należnego małżonkowi, nie dolicza się bowiem do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa. Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku.

Postępowanie sądowe
Najlepszym sposobem na załatwienie sprawy zachowku jest postępowanie polubowne. Unikamy wówczas kosztownych i czasochłonnych rozpraw sądowych. Gdyby jednak pojawiła się konieczność sądowego załatwienia sprawy zachowku, pozew należy wnieść do sądu właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy. Pozew o zachowek mogą wnieść jedynie osoby do zachowku uprawnione. W pozwie o zachowek należy wskazać wartość przedmiotu sporu, tj. zaokrągloną do pełnego złotego kwotę, której dochodzimy. Opłata od pozwu wynosi 5% wartości przedmiotu sporu. Ważną informacją jest, że właściwym rzeczowo do rozpoznania spraw jest sąd rejonowy, jeżeli żądamy kwoty do 75 000 zł. W sytuacjach, gdy dochodzona przez nas kwota przekracza próg 75 000 zł, powództwo należy wytoczyć przed sądem okręgowym. Roszczenia osób uprawnionych z tytułu zachowku przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu. Jeżeli dochodzimy uzupełnienia zachowku od zapisobierców windykacyjnych lub obdarowanych, termin przedawnienia biegnie od chwili otwarcia spadku.

---

Anna Winnicka - Skalniak

Witam! Moje zapytanie ,czy zachowek przysługuje gdy już wcześniej wszystko zostało przepisane na kogoś z rodzeństwa.