Starsi mieszkańcy Słubic z pewnością przypominają sobie czasy stacjonowania w mieście wielu polskich jednostek t.j. 69 pz, 23 pcz, 8 bcz, 2 br, czy oddziały WOP. Słubice były jednak miejscem obecności, choćby tymczasowej, także innych wojsk i to przez wiele stuleci. Ponieważ historia wojskowości w Słubicach to zbyt obszerny temat jak na jeden artykuł, to tym razem skoncentruję się na jednostkach z okresu 1890-1914.

Ostatnio, przy okazji opisywania historii Placu Przyjaźni (Roßmarkt), napomknąłem o obecności na tym terenie 12 Pułku Dragonów w latach 1890-1895. Jakich żołnierzy los rzucił tu jednak w latach późniejszych? Specyficzna, podwójna numeracja wynika z połączenia w 1871 r. wielu ziem we wspólny organizm państwowy o nazwie Cesarstwo Niemieckie. Jednostki organizacyjne wojska w wielu przypadkach zachowały dotychczasową numerację (odtąd pisano ją w nawiasie), ale jednocześnie zyskały też numerację ogólnoniemiecką.

3 Pułk Ułanów Cesarza Rosji Aleksandra II (1 Brandenburski) (niem. Ulanen-Regiement Kaiser Alexander II von Rußland (1. Brandenburgisches) Nr. 3; w skrócie: UR 3). Został sformowany w okresie wojen napoleońskich, 15 maja 1809 r. W 1890 r. sztab oraz szwadrony 1-2 stacjonowały we Frankfurcie nad Odrą,  natomiast szwadrony 3-4 - w Fürstenwalde. Wspomniana jednostka zajęła koszary w prawobrzeżnej dzielnicy Frankfurtu – Dammvorstadt, w okolicach bielniku wosku (niem. Wachsbleiche, ob. ul. Konstytucji 3 Maja). 2 lata później część pułku stacjonowała także w Beeskow. Od 1896 r. pułk w całości znajdował się już w Fürstenwalde i tak też pozostało aż do wybuchu I wojny światowej. W czasach, gdy pułk stacjonował na terenie Słubic, jego dowódcami byli pruscy oficerowie von Wickede (1890-1892), von Kleist (1892-1895) oraz von Szymonski (1895-1896).

18 Pułk Artylerii Polowej (2 Brandenburski) (niem. Feldartillerie-Regiment General Feldzeugmeister (2. Brandenburgisches) Nr. 18; w skrócie: FAR 18). Na terenie Słubic stacjonował jego 3 batalion. Zajął on koszary przy Neuer Markt (ob. Plac  Bohaterów i Plac Wolności). O jego obecności w mieście wspomina m.in. tzw. leksykon Neumanna („Neumanns Orts-Lexikon des Deutschen Reichs”), którego trzecie, poszerzone wydanie ukazało się w Lipsku w 1894 r. 18 Pułk Artylerii Polowej bardziej kojarzy się jednak z „żółtymi koszarami” (Hindenburg-Kaserne) w lewobrzeżnej części Frankfurtu niż z okolicami dzisiejszej siedziby starostwa i urzędu pracy (p. zdjęcie poniżej). Widoczna na zdjęciu strażnica znajdowała się w okolicy dzisiejszego wjazdu na ul. Akademicką, przy wejściu do klubu studenckiego „Witkacy”.



2 Batalion Telegraficzny (niem. Telegraphen-Bataillon 2; w skrócie: TB 2). Sformowany 25 marca 1899 r. Na Carthausplatz we Frankfurcie nad Odrą znajdował się pomnik ku czci 2 tys. żołnierzy batalionu, poległych w I wojnie światowej. Do dziś po pomniku wg projektu Victora Heinricha Seiferta (1925) zachował się jedynie ciemny postument.

W 1946 r. z postumentu zdemontowano pamiątkową inskrypcję, która brzmiała następująco:

„Unseren Gefallenen Kameraden zum Gedächtnis. Eine Mahnung den kommenden Geschlechtern. Ein Ruhmeszeichen dem Telegraphen-Bataillon No. 2 und dessen Kriegsformationen”.

Kompanie 1-4 batalionu stacjonowały we Frankfurcie nad Odrą, zaś 5 kompania – w Cottbus. Wraz z obecnością batalionu telegrafistów, dotychczasowe koszary artyleryjskie” zaczęto nazywać telegraficznymi. Na rogu Sonnenburger Str. i Schwiebuser Str. (ul. Wojska Polskiego i ul. Piłsudskiego) mieściła się restauracja „Schmolling”, do której często zachodzili żołnierze-telegrafiści. Po II wojnie światowej funkcjonował tu m.in. zakład szycia kapeluszy, a obecnie - sklep monopolowy „Vis a Vis”. Liczne fotografie słubickich telegrafistów można zobaczyć w Muzeum Viadriny przy Carl-Philipp-Emanuel-Bach-Str. 11 we Frankfurcie nad Odrą. Dla tych, którzy bardziej preferują źródła elektroniczne, polecam natomiast stronę: http://historische-uniformen.de/Truppen/TB2/Tele2.htm

Przełom XIX i XX wieku to okres rozrastania się kompleksu koszarowego w Słubicach. Wyburzono stare stajnie regimentowe z 1870 r., wzniesiono halę musztry (1894), zaś starą wozownię poszerzono o stację radiotelegrafistów (1907). Przy okazji powstawały też budynki mieszkalne na potrzeby obsługi technicznej garnizonu. W ten sposób przy ul. Piłsudskiego pojawiły się zupełnie nowe kamienice (ok. 1910). Większość dotychczasowych zabudowań koszarowych nie była własnością wojska, a jedynie własnością prywatną wydzierżawianą na potrzeby cesarskiej armii. Pewna odmiana przyszła dopiero w 1912 r., kiedy to wojsko wykupiło od miasta 3 działki u zbiegu Pulverweg i Hirtenstr. (obecnie ul. Kostytucji 3 Maja i ul. Mieszka I). Na działkach tych dla potrzeb wojska wzniesiono trzypiętrowy budynek z otynkowanej cegły.



Podczas powszechnej mobilizacji w 1914 r. na terenie Frankfurtu nad Odrą sformowano jeszcze 2 rezerwowe pułki piechoty, które nosiły numery: 205 oraz 209. Pierwszy z nich znalazł się w strukturze organizacyjnej 44 Rezerwowej Dywizji Piechoty, w podległości dowództwu 87 Rezerwowej Brygady Piechoty. Drugi z nich natomiast wszedł w skład 45 Rezerwowej Dywizji Piechoty, w podległości dowództwu 90 Rezerwowej Brygady Piechoty.

Objaśnienie niektórych skrótów użytych w artykule:

• bcz – batalion czołgów
• br – batalion rozpoznawczy
• pcz – pułk czołgów
• pz – pułk zmechanizowany
• WOP - Wojska Ochrony Pogranicza

Przy pisaniu artykułu wykorzystano źródła t.j. m.in.:

• Akta Muzeum Viadriny we Frankfurcie nad Odrą.
• Preiss, S./ Hengelhaupt, U./ Groblica, S./ Wille, A./ Oramus, D.: Słubice – historia – topografia – rozwój (Geschichte – Topografie - Entwicklung), Słubice 2003
• Schneider, Joachim: Berichtigungen zum Beitrag: Frankfurt an der Oder als Garnisonstadt, w: Historischer Verein zu Frankfurt (Oder), zeszyt 2/1996, s. 41
• Schneider, Joachim: Frankfurt an der Oder als Garnisonstadt, w: Historischer Verein zu Frankfurt (Oder),  zeszyt 1/1996, s. 15-32
• serwis internetowy www.armianiemiecka.tpf.pl
• serwis internetowy www.historische-uniformen.de
• serwis internetowy www.preussenweb.de
• serwis internetowy www.verwaltungsgeschichte.de